Alzheimer – pierwsze objawy, profilaktyka, pomoc
Choroba Alzheimera najczęściej rozwija się latami, a jej objawy w pierwszej fazie rozwoju mogą być kojarzone ze zwykłymi problemami z pamięcią, które dotykają osoby starsze. W ramach funkcjonującego w Polsce powszechnego systemu opieki zdrowotnej nie stworzono sprawnych i skutecznych narzędzi rozwiązywania problemów osób z chorobą Alzheimera oraz ich rodzin.
Według danych GUS-u liczba osób powyżej 65 roku życia w 2015 r. przekroczyła 6 000 000 i cały czas rośnie. W 2050 r. będą oni stanowić ponad 30% społeczeństwa. Ryzyko zachorowania na chorobę Alzheimera wzrasta wraz z wiekiem. I tak w przedziale 65–75 rokiem życia liczba chorych waha się pomiędzy 3 a 9%, zaś u seniorów w wieku 90 lat występuje już u 69% osób.[1]
Skutecznego leku na tę chorobę nie wynaleziono. Ciężar opieki nad osobą chorą spoczywa na opiekunie osoby starszej, zazwyczaj najbliższej rodzinie. Dlatego tak ważne jest wszechstronne wsparcie chorych i ich opiekunów Zapotrzebowanie kompleksowych rozwiązań w opiece geriatrycznej, ułatwiających korzystanie z terapii dedykowanej osobom dotkniętym alzheimerem jak np. zajęcia rehabilitacyjno-usprawniające, dostęp do opieki zastępczej czy specjalistycznego sprzętu rehabilitacyjnego wciąż rośnie.
W Polsce mamy zagwarantowany dostęp do świadczeń takich jak diagnoza, leczenie ambulatoryjne i specjalistyczne, jednak wciąż brakuje modelu leczenia i opieki nad osobami z chorobą Alzheimera. Między innymi:
- rozwiązań organizacyjnych,
- standardów postępowania diagnostycznego – w tym wczesnej kompleksowej diagnozy,
- dostatecznej liczby placówek opieki dziennej i całodobowej,
- specjalistycznych kadr medycznych i opiekuńczych,
- wsparcia dla środowisk alzheimerowskich ze strony samorządu i pomocy społecznej.
Nadal nie wiadomo, co jest przyczyną choroby Alzheimera. Bardzo ważne jest, by nie lekceważyć charakterystycznych dla niej objawów. Wraz ze stopniową i nieodwracalną utratą komórek nerwowych w mózgu dochodzi do zaburzeń mowy i zdolności uczenia się, rozumienia, czytania, myślenia i liczenia. Upośledzone zostają również zdolności psychoruchowe, oceny sytuacji i podejmowania decyzji. Mimo tego, że proces zaburzeń otępiennych przebiega powoli, alzheimer prowadzi do stopniowego wyniszczenia osoby chorej. Jedno jest pewne – im wcześniej zostanie wdrożone leczenie, tym dłużej senior zachowa względną sprawność i samodzielność. Dlatego tak ważne jest rozpoznanie wczesnych objawów. Na co warto zwrócić szczególną uwagę?
Pierwsze objawy i rozwój choroby
Niepokojące powinny być nietypowe dla danej osoby zaburzenia pamięci, takie jak np. zapominanie o bieżących sytuacjach, podstawowych informacjach o sobie, ważnych wydarzeniach czy gubienie przedmiotów codziennego użytku. Charakterystyczne są też zaburzenia mowy, gubienie słów, trudności z liczeniem, zadawanie pytań na ten sam temat. Z czasem dochodzą zaburzenia orientacji, np. zapominanie drogi ze sklepu do domu, adresu zamieszkania czy problemy ze znalezieniem drogi do kuchni lub łazienki we własnym mieszkaniu. Pojawia się tendencja do unikania spotkań towarzyskich, zaniechanie kontaktów społecznych, utrata dotychczasowych pasji i zainteresowań, zapominanie o podstawowych czynnościach higienicznych, spadek nastroju. Nasila się uczucie smutku, apatii, bezsilności, zmienia się osobowość chorego. W końcu dochodzi do utraty kontaktu z rzeczywistością.
Oto jak wyglądają poszczególne etapy rozwoju choroby:
- Pierwsza faza – zdarzają się problemy z pamięcią krótkotrwałą, takie jak: gubienie rzeczy, problemy z orientacją w nowych miejscach czy z nauką czegoś nowego.
- Druga faza – pogłębiają się zaburzenia pamięci dotyczącej imion bliskich, podstawowych czynności, np. obsługi urządzeń gospodarstwa domowego, wzrasta liczba epizodów zgubienia się w terenie.
- Trzecia faza (po 10–12 latach od postawienia diagnozy) – chory jest całkowicie niezdolny do samodzielnej egzystencji. Traci orientację w czasie, nasilają się też omamy i urojenia, zwykle związane z przekonaniem o stanie zagrożenia, którego źródłem ma być opiekun. To najtrudniejszy etap dla rodziny.
- Czwarta faza – chory jest zupełnie pozbawiony kontaktu z rzeczywistością (jakby zupełnie nieobecny), zazwyczaj leży w łóżku i wymaga stałej opieki. Na tym etapie pojawia się ryzyko wielu powikłań, np. odleżyn i odparzeń, a także infekcji płucnych lub zachłyśnięcia się pokarmem. Opieka nad chorym staje się wówczas trudna, przeciążająca i wymaga specjalistycznej wiedzy.[2]
Profilaktyka
Dbając o stan swoich naczyń krwionośnych w młodości, zmniejszamy szansę zachorowania na chorobę Alzheimera. Ważna jest też higiena snu, świadomość roli ruchu, leczenie depresji, która powoduje szybsze starzenie mózgu. Mózgi osób, które sypiają poniżej 5 godzin, również szybciej się starzeją. Mózg w ciągu całego dnia produkuje wiele różnych substancji, które muszą być z niego usunięte. Jak twierdzi dr Jarosław Derejczyk, śląski konsultant wojewódzki w dziedzinie geriatrii „Skracając sen nie uruchamiamy systemu oczyszczania i mózg jest zanieczyszczony.”[3]
Bardzo ważna w profilaktyce alzheimera jest również dieta i należ dbać o jej różnorodność, tak by dostarczyć organizmowi niezbędnych substancji odżywczych. Należy spożywać owoce o ciemnym zabarwieniu takie jak jagody, borówki, jeżyny, czarna porzeczka, czarny bez, aronia. Posiadają one flawonoidy zwane antocyjanami, które są bardzo bogate w przeciwutleniacze i mogą pomóc w zapobieganiu skutkom degradacji komórek mózgowych. U niektórych osób starszych wpływają na poprawę pamięci i funkcji poznawczych. Jedzenie pokarmów bogatych w kwasy tłuszczowe omega 3 jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania mózgu. Ponadto jedzenie takich pokarmów zwiększa wchłanialność witamin. Poważnie trzeba też potraktować potrzebę ograniczenia a najlepiej wyeliminowania cukru z naszej diety, bowiem szkodzi on pamięci długo i krótkotrwałej. Podobnie jest też z alkoholem. Dobrze jest też dbać o swoją wagę, nie dopuszczać do nadmiernego gromadzenia tłuszczu, który produkuje cytokiny zapalne niszczące każdy narząd w organizmie, w tym mózgu.
Wykrywanie i leczenie
Choroba Alzheimera prowadzi do zaniku części struktur mózgowych. Chory staje się coraz mniej samodzielny, a w zaawansowanym stadium choroby staje się całkowicie zależny od wsparcia innych osób. Dostępne formy oddziaływania np. farmakoterapia i terapia psychospołeczna umożliwiają jedynie spowolnienie objawów choroby i złagodzenie jej przebiegu. Dlatego tak ważne są testy pozwalające na wcześniejsze wykrycie choroby Alzheimera i rozpoczęcie leczenia jeszcze przy minimalnych objawach.
Podstawowymi i stosowanymi od dawna metodami są przesiewowe testy pamięci MMSE oraz test zegara (CDT). Innymi ze stosowanych są: test 10ciu pytań, 15 minutowy test Self-Administered Gerocognitive Examination–SAGE. W diagnozie pomaga również badanie rezonansem magnetycznym (MRI). Istnieją też nowe, już stosowane, ale wciąż ulepszane metody, tj. test genetyczny oraz test z krwi.
Postępowanie diagnostyczne w przypadku choroby Alzheimera przebiega w kilku etapach. Pierwszym krokiem jest zebranie dokładnego, wyczerpującego wywiadu na temat specyfiki występujących zaburzeń, określenie czasu ich trwania oraz wpływu jaki oddziałuje na codzienne funkcjonowanie pacjenta. Dane uzyskane od wiarygodnego członka rodziny (opiekuna) odgrywają kluczową rolę w tym procesie. Diagnoza powinna także uwzględniać ocenę funkcjonowania społecznego chorego. Służą do tego Kwestionariusz Aktywności Funkcjonalnej (Functional Activity Questionnaire, FAQ) oraz skala AD8.
Test 10 pytań możemy przeprowadzić samodzielnie, jeśli niepokoi nas zachowanie bliskiej osoby. Należy w nim zastanowić się nad następującymi zagadnieniami:
- Czy u bliskiej osoby coraz częściej zdarzają się kłopoty z pamięcią?
- Czy ma problemy z planowaniem dnia i rozwiązywaniem problemów dnia codziennego?
- Czy coraz trudniej jest mu wykonać proste domowe czynności (np. „nastawić wodę na zupę”)?
- Czy powtarzają się zachowania związane z zaburzeniem orientacji w przestrzeni i czasie (gubienie się w drodze do domu, bezradne stanie na środku ulicy itp.)?
- Czy bliska osoba ma kłopoty z rozpoznawaniem obrazów, twarzy?
- Czy widzimy problem z komunikowaniem się i pogorszenie pisma?
- Czy coraz częściej bliski gubi rzeczy, odkłada je w „dziwne” miejsca (np. gazetę do lodówki), nie może ich znaleźć?
- Czy bliski ma nagle / niespodziewane problemy z dobrym osądem spraw i podejmowaniem rozsądnych decyzji (powszechny przykład: zgadzanie się na niewiarygodne i nieopłacalne oferty podejrzanych akwizytorów itd.)?
- Czy nasz bliski porzuca/zaniedbuje pracę, życie towarzyskie, izoluje się od rodziny?
- Czy w kontakcie z bliską osobą obserwujemy zmiany osobowości, duże wahania nastrojów?
Im więcej odpowiedzi na „tak” w wyżej zaprezentowanym teście, tym bardziej powinniśmy być uważni, jeśli chodzi o psychofizyczną kondycję naszego członka rodziny. Oczywiście, z naszym doświadczeniem i wnioskami oraz bliską osobą należy udać się po konsultację do lekarza geriatry lub psychologa.[4]
