Animacja działań na rzecz seniorów
Animacja stwarza człowiekowi warunki samorealizacji poprzez ożywianie sił potencjalnie tkwiących w danym środowisku i proces odkrywania jego potrzeb. Jej zaletą jest nie tylko przekazywanie wiedzy, ale także przygotowanie grup czy jednostek do samodzielności, kreatywności i możliwości niezależnego realizowania zamierzonych działań.
Po co animować?
Ludzie pobudzeni do aktywności podejmują kroki na rzecz zmiany własnego środowiska, stają się samodzielni, odkrywają talenty samoorganizacyjne i pomagają swojej społeczności. Animacja wyzwala potencjał twórczy człowieka i motywuje do działania wspomagając jego rozwój i wzmacniając siłę oraz wiarę we własne możliwości. Celem działań animacyjnych jest uaktywnienie jednostek i grup, które w swobodny i niewymuszony sposób będą mogły realizować swoje rozwojowe, kulturalne czy społeczno-polityczne potrzeby. Wspomniane działania animatorów wywierają korzystny wpływ na ten element życia ludzkiego, jakim jest czas wolny. Są oni w stanie tak go zagospodarować i zorganizować, by uczestnicy nie odczuwali jego bezsensownego marnotrawstwa.
Animacja osób starszych
Badania przeprowadzone przez Agatę Krasowską[1] wskazują, iż seniorzy zazwyczaj wypełniają wolny czas czytaniem książek i rozmowami z rodziną, w małym stopniu korzystając z instytucji takich jak kino czy teatr, które na ogół znajdują się w dużych aglomeracjach. Z powyższego wynika, że odległość jest w tym przypadku czynnikiem generującym dodatkowe koszty związane z uczestnictwem w tych instytucjach kultury. Ponadto ceny w opiniach respondentów są dość wygórowane i poważnie obciążają budżety domowe seniorów. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest zmniejszone zainteresowanie tego typu placówkami. Według Krasowskiej ważne jest, by w środowiskach lokalnych zaistniały instytucje, które w sposób zorganizowany zaproponują seniorom różne formy spędzania czasu wolnego, takie jak zajęcia rekreacyjne, ruchowe, wypoczynkowe czy artystyczne. Otwiera to również pole do działań animatorów, którzy powinni w swej pracy uwzględnić zapotrzebowanie seniorów do samorealizacji i samorządności.[2]
W kontekście edukacyjnym, animacja to głównie działania skoncentrowane na inspirowaniu seniorów do podjęcia aktywności oraz wspieraniu ich w procesie samorozwoju. Pod wpływem działań animacyjnych mają oni szanse odkryć swoje wnętrze, wzbudzić twórczą ekspresję i wspomóc proces autokreacji. Działania animatorów powinny być zatem skoncentrowane na ukształtowaniu takich nawyków, które mimo zaawansowanego wieku seniora mogą zaowocować jego udziałem w życiu instytucjonalnym oraz pozainstytucjonalnym. Animacja prowadzona na różnych płaszczyznach społeczno-kulturalnych sprzyja między innymi podtrzymywaniu sprawności fizycznej i psychicznej, pozwalając jednostce na dłuższe zachowanie zdrowia, z czym wiąże się samodzielność i poczucie zadowolenia z życia.[3]
Działania animator
W przypadku animatorów kultury podstawowym narzędziem są działania artystyczne, w których animator staje się specjalistą, mentorem dającym możliwości rozwijania zdolności twórczych jednostki w określonej dziedzinie.[4] Natomiast animator środowiskowy powinien być profesjonalistą posiadającym wiedzę kulturoznawczą, pedagogiczną, socjologiczną, który potrafi wydobywać ze swoich podopiecznych tkwiący w nich potencjał.[5] Z kolei wysokie umiejętności interpersonalne animatora pomagają osiągać prawidłowe relacje z osobami starszymi, wchodzić w role ewaluatora, przewodnika i pośrednika, co otwiera mu drogę do realizacji założonych celów. Istotą jego pracy jest ukazywanie starszego człowieka jako ważnego podmiotu aktywności środowiskowej, który zaprzecza stereotypom funkcjonującym na temat seniorów w świadomości jednostkowej i społecznej.[6]
Nowe technologie
Nowy, interesujący sposób zagospodarowania czasu wolnego umożliwia także rozwój technologii informatycznej. Część seniorów może dzięki niej szybko i w nieograniczony sposób kontaktować się między sobą, ze znajomymi i rodziną lub wypełnić czas wolny. Tu także istnieją możliwości, które w swojej pracy może wykorzystać animator, np. tworzenie grup, blogów, stron internetowych, projektów, organizowanie dyskusji i wydarzeń czy poszerzanie kręgu uczestników zajęć.
Seniorzy w akcji
Świetny przykład wykorzystania możliwości projektowych oraz technologicznych stanowi ogólnopolski konkurs dotacyjny „Seniorzy w akcji”, realizowany przez Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę” ze środków Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności. Konkurs został uruchomiony, aby wykorzystać potencjał czasu wolnego, wiedzy i życiowego doświadczenia, jakim dysponują osoby starsze.
Program przeznaczony jest dla osób aktywnych w wieku 60+, które chcą połączyć rozwijanie własnych pasji i zainteresowań z działaniem na rzecz innych. W ramach programu uczestnicy realizujący swoje działania społeczno – kulturalne w całej Polsce mogą korzystać ze wsparcia tzw. Latających Animatorów Kultury i Latających Socjologów. W ten sposób osoby starsze wdrażają autorskie pomysły, wprowadzając pozytywne zmiany w życie swoich rówieśników i w swojej społeczności. Zasadniczo chodzi o wykorzystanie czasu wolnego oraz wiedzy i życiowego doświadczenia seniorów.
Konkurs „Seniorzy w akcji” (inkubator + dotacje) jest realizowany od 2008 roku. Dotychczas odbyło się już 13 jego edycji. Wsparcie w ramach konkursu mogą uzyskać przedsięwzięcia opracowane przez osoby 60+ (samodzielnie lub wspólnie z osobą młodszą – animatorzy muszą różnić się wiekiem o co najmniej 25 lat) we współpracy z wybraną organizacją czy instytucją nienastawioną na zysk, np. uniwersytetem trzeciego wieku, fundacją, stowarzyszeniem, domem kultury, biblioteką albo spółdzielnią mieszkaniową.
Dotacje ze środków konkursu są przyznawane na realizację inicjatyw/pomysłów, które angażują osoby starsze do działania na rzecz otoczenia, promują współpracę międzypokoleniową i wolontariat osób starszych. Pomysł przeradza się w projekt społeczny, który następnie jest realizowany przez 10 miesięcy, a seniorzy (osoby 60+ lub pary międzypokoleniowe) stają się animatorami lokalnej społeczności. W tym okresie czasu otrzymują oni pomoc merytoryczną w kwestii dopracowania i rozwijania pomysłów zgłoszonych na konkurs. Odbywa się to poprzez cykl warsztatów, wizyty studyjne oraz wsparcie trenerów z Sieci Latających Animatorów Kultury i Socjologów (warsztaty, konsultacje).[7]
Na stronie projektu znajdują się liczne pomysły na działania międzypokoleniowe wraz z opisami ćwiczeń warsztatowych i zrealizowanych w Polsce i Europie inicjatyw.
Aktywność edukacyjna osób starszych
Według danych GUS w Polsce jest już prawie 9 mln osób 60+. Wobec takiego wyzwania potrzebna jest lepsza niż dotychczas identyfikacja różnych form zorganizowanego uczenia się w miejscu pracy (w odniesieniu do osób starszych dotyczy to osób dobrowolnie przedłużających obecność na rynku pracy) oraz w różnego rodzaju społecznościach i wspólnotach. Potrzebne jest także promowanie takich kierunków uczenia się i aktywności edukacyjnej osób starszych. Uczenie nie sprowadza się jedynie do uczestnictwa na różnego typu wykładach. Ma ono w znacznej mierze charakter praktyczny. Ważne są dwa kierunki zorganizowanych zajęć praktycznych połączonych z zamierzonym uczeniem, które szerzej mogą angażować osoby starsze:
- działania ukierunkowane na umiejętności osób przedłużających dobrowolną obecność osób starszych na rynku pracy. Dotyczy to zarówno osób starszych z niskimi kwalifikacjami, jak również osób z dużym doświadczeniem zawodowym, które nie utraciło aktualności;
- działania ukierunkowane na ograniczanie osamotnienia osób starszych, które nie chcą lub nie są już zdolne do uczestnictwa na rynku pracy.
W związku ze zmniejszaniem się liczby rodzin wielopokoleniowych i zmianami społeczno-ekonomicznymi, osamotnienie osób starszych w rodzinie i społeczności lokalnej staje się coraz większym wyzwaniem. Działania ograniczające to osamotnienie mogą być prowadzone w różnego rodzaju projektach społecznych rozwijających więzi w różnych społecznościach i wspólnotach. Zaawansowane formy takich działań wymagają równoległego i zamierzonego uczenia się. Osoby biorące w nich udział mogą zdobywać nową wiedzę, umiejętności i kompetencje społeczne poprzez zajęcia praktyczne prowadzone przez animatorów.[8]
