Asertywność - ważna umiejętność
Zapewne wielu osobom przydarzyła się sytuacja, kiedy to czuły złość na siebie lub innych, bo nie zareagowały właściwie w momencie, gdy ktoś np. narzucał im swoją wolę lub nie słuchał, co miały do powiedzenia. Ludzie nie zdają sobie sprawy z tego, że wiele ich problemów bierze się z braku umiejętności stawiania granic i dbania o siebie. Między innymi z tych właśnie powodów mają kłopoty z osiąganiem swoich celów w życiu osobistym i są niedoceniani w życiu zawodowym. Czasem ludzie stają w obliczu sytuacji życiowych, w których ich własne dobro i interesy są zagrożone. Mogą wtedy zachowywać się w różny sposób, od skutecznej ochrony siebie i istotnych kwestii, przez atak aż po wycofanie i uleganie. Czym charakteryzują się te postawy? Jakie konsekwencje przynosi ich realizowanie? Przyjrzymy się temu w artykule.
Uległość – agresja – asertywność
Uległość wiąże się z przedkładaniem potrzeb innych ponad własne, wynikającym z braku pewności siebie. Ludzie zazwyczaj odbierają to jako słabość i nie traktują takiej osoby poważnie. Zamiast być uczestnikiem wydarzeń zostaje ona zepchnięta przez innych do roli obserwatora. Uległość to mówienie „tak” kiedy chce się powiedzieć „nie”. Niewyrażanie swoich uczuć, potrzeb i pomysłów. Popularne powiedzenie „przeprasza że żyje”, dobrze oddaje sens postawy uległej.
Za zachowaniami agresywnymi tak naprawdę kryje się brak wiary we własne siły, lęk przed porażką czy okazaniem się niekompetentnym. Agresja rodzi agresję i czyni tylko szkody. Psuje nasze związki z ludźmi i uniemożliwia pozytywne rozwiązanie zaistniałych problemów – „pali mosty”. Nie spodziewajmy się pozytywnych efektów gdy przerywamy, krytykujemy, manipulujemy i zmuszamy innych do robienia tego, czego nie chcą. Nawet jeśli osiągniemy zamierzony cel, pozostanie niesmak, nieufność i złość. Nasza reputacja legnie w gruzach, a ludzie będą nas unikać jak ognia.[1]
Zachowanie asertywne to umiejętność, dzięki której ludzie otwarcie wyrażają swoje myśli, potrzeby, uczucia, przekonania, poglądy, wartości, bez poczucia zażenowania i wstydu. Asertywność obejmuje całą gamę zachowań, które pozwalają nam postępować zgodnie z naszymi potrzebami i wartościami, nie naruszając przy tym godności innych. Ludzie asertywni potrafią oprzeć się naciskom bez wyrzutów sumienia, złości czy lęku. Za każdym razem podejmują świadome decyzje. Pomagają, gdy naprawdę chcą pomóc, nie zaś pod wpływem szantażu emocjonalnego, strachu i lęku przed odrzuceniem. W asertywności nie ma miejsca na agresję, manipulację, poniżanie, wykorzystywanie innych. Zatem asertywność polega na jednoczesnym respektowaniu uczuć i potrzeb dotyczących siebie oraz innych osób. [2] Oznacza ona również umiejętność skutecznego rozwiązywania problemów i konfliktów, słuchania innych oraz akceptowania ich punktu widzenia.
Umiejętność odmawiania
Zwykle skala oczekiwań i próśb, które ma wobec nas otoczenie, przekracza nasze możliwości. Ktoś kiedyś powiedział „W małżeństwie wygrywa ta osoba, która pierwsza powie nie”. Nieumiejętność odmawiania z pewnością zostanie wykorzystana przez nasze bliskie i dalsze otoczenie. Ludzie szybko zorientują się, że nie potrafimy stawiać granic i będę je chętnie przekraczać. Pierwszym krokiem do skutecznej – asertywnej odmowy jest poradzenie sobie z presją, którą tworzy osoba licząca np. na naszą pomoc. Pamiętajmy o zasadzie: „Ty masz prawo prosić, a ja mam prawo odmówić. Ja mam prawo prosić, ty masz prawo odmówić”. Nie obrażajmy się więc na proszącego, nie atakujmy, nie podnośmy na niego głosu, nie pouczajmy. Krótko mówiąc, zachowajmy stanowczy szacunek. Odmawiajmy w sposób stanowczy i jasny dla drugiej strony. Nie uśmiechajmy się przy tym i nie kokietujmy. Choć może się nam wydawać, że takie zachowanie uczyni naszą odmowę mniej bolesną, w rzeczywistości druga strona odbierze to jako zachętę do dalszego proszenia. Prawidłowa asertywna odmowa zawiera: słowo „nie” wraz z informacją, czego nie zamierzamy zrobić np. „Nie przygotuję za ciebie prezentacji”. Dodatkowo możemy (choć nie musimy) wyjaśnić przyczynę odmowy np. „Mam zadania, których nie mogę odłożyć na później”. Pamiętajmy jednak, że im więcej podamy powodów odmowy, tym będzie ona słabsza i druga strona może próbować ją podważać, stosując np. szantaż emocjonalny „Szef zagroził, że wylecę z pracy, jeśli nie zrobię tej prezentacji”. Unikajmy zwrotów: „nie mogę” i „nie chcę”. Używając ich dajemy proszącemu pole do negocjacji. „Nie mogę” oznacza, że decyzja nie zależy od nas lub że są jakieś trudności. Osoba prosząca znajdzie wówczas odpowiednie argumenty i będzie naciskać.[3]
Umiejętność proszenia
Ważnym obszarem asertywności jest także proszenie, które dla wielu ludzi jest trudniejsze niż odmowa cudzej prośbie. Jak nauczyć się asertywnie prosić? Kluczem jest tutaj nastawienie do nas samych oraz do drugiego człowieka. Póki nie uznamy siebie za wartościowe osoby, które zasługują na szacunek i wsparcie, nie będziemy w stanie się asertywnie zachować. Prosząc, nie przepraszajmy i nie deprecjonujmy samych siebie. To tak, jak byśmy sugerowali innym, by zaczęli nas postrzegać w negatywny sposób. Nie mówmy: „jestem taki beznadziejny…”, „jak zwykle wszystko zepsułem”, „nic mi się nie udaje”. Należy pamiętać o tym, że nie ma na świecie ludzi, którzy nigdy nie potrzebowali czyjejś pomocy. Zwracajmy też uwagę na naszą mowę ciała, kiedy prosimy. Nie garbmy się, nie spuszczajmy głowy, utrzymujmy kontakt wzrokowy. Ważne jest również konkretne formułowanie prośby w taki sposób, aby druga osoba miała jasność, o co jest proszona. Nie róbmy zbyt rozbudowanych wstępów, by nie zanudzić naszego rozmówcy i spowodować negatywnego nastawienia. Niewielu ludzi potrafi i lubi słuchać o problemach innych. Asertywną prośbę najlepiej jest zakończyć pytaniem o decyzję. Na przykład: „Czy pożyczysz mi 50 złotych do jutra?” lub „Czy byłbyś gotowy zastąpić mnie jutro w pracy?”. Pamiętajmy, że w asertywnym proszeniu nie ma miejsca na manipulacje, szantaż emocjonalny, agresję czy zastraszanie. Są to bowiem zachowania agresywne.[4]
Niezależność w obliczu agresji
Jak się zachować, gdy ktoś zaatakował nas bezpardonowo i wpadł w szał? Chcemy zachować się asertywnie ale wiemy, że to nie czas ni miejsce na ładne formułki i konstruktywną krytykę. Pamiętajmy, że nie musimy pozwalać na to by ktoś się na nas wyżywał, nawet jeśli popełniliśmy jakiś błąd. Podczas gdy agresor znajduje ujście dla swojej wściekłości, ratujmy własną suwerenność. Odczekajmy chwilę, przyjmijmy odpowiednią tzn. wyprostowaną postawę, przez chwilę nie robiąc nic. Skoncentrujmy się na spokojnym, regularnym oddechu. Mówmy jak najmniej. Nie tłumaczmy się ani nie żądajmy wyjaśnień, bo jeszcze bardziej rozjuszymy przeciwnika. Złość to energia, która musi znaleźć ujście. Dajmy oponentowi czas na to by wyrzucił z siebie negatywne emocje. Poczekajmy, aż nieco ochłonie. Wróćmy do dyskusji dopiero wtedy, gdy druga strona zacznie wysuwać rzeczowe argumenty, do których będziemy się mogli ustosunkować. Odpowiadajmy zwięźle, na temat i bez emocji. Te zachowania powinny skutecznie wybić osobę agresywną z rytmu. Spodziewa się ona bowiem, że dojdzie do wybuchu również z naszej strony.[5]
Asertywne reagowanie na krytykę
Aby asertywnie przyjąć krytykę należy przede wszystkim uważnie jej wysłuchać, prosić o konkretne przykłady i sprawdzać czy dobrze rozumiemy zarzuty. Spokojnie wszystko przemyślmy i zastanówmy się co chcemy zrobić. Dajmy sobie trochę czasu i jeśli uznamy krytykę za słuszną, zmieńmy nasze zachowanie. Jeśli natomiast mamy wewnętrzne przekonanie, że zostaliśmy niesłusznie i źle ocenieni – reagujmy.
- Reakcja na krytykę oceniającą wyrażoną wprost – przykłady: Podobnie o sobie myślę; Mam podobne zdanie na swój temat; W tej sprawie mam taką samą opinię na własny temat; W tej kwestii moja opinia na własny temat jest inna niż twoja; Mam inne zdanie na swój temat; Inaczej o sobie myślę.
- Reakcja na krytykę uogólnioną, gdy partner uogólnia spostrzegane zachowania „ty zawsze”, „ty nigdy”, np. Istotnie – (opis zachowania)…, ale nie zgadzam się z tym, że zawsze …(zanegowanie uogólnienia).
- Reakcja na krytykę aluzyjną, gdy wyczuwamy, że partner pod postacią aluzji przemyca opinię na nasz temat, np. Tak to jest – trudno po ludziach na stanowisku spodziewać się szczerości; Co masz na myśli?; Czy mam rozumieć, że według Twojej opinii…?; Chcesz przez to powiedzieć…?; Sugerujesz, że…?
- Reakcja na krytykę uwikłaną, gdy komunikat werbalny partnera stoi w opozycji z wypowiadanymi słowami – dokonaj parafrazy sytuacji i zapytaj, o co mu chodzi, np. „Mówisz mi, że … a jednocześnie… O co ci właściwie chodzi?”.
Podsumowując – asertywność to zachowanie polegające na świadomym wyrażaniu siebie z poszanowaniem praw innych ludzi. Jeżeli mamy wątpliwości, czy dane zachowanie jest asertywne, sprawdźmy, czy choć odrobinę zwiększa ono nasz szacunek do samych siebie. Jeżeli tak, jest to zachowanie asertywne.[6] Tym, co wyróżnia nas jako ludzi jest nasza niezależność. Jeśli jej bronimy, postępujemy właściwie. Umiejętność bycia asertywnym pozwala lepiej funkcjonować we wszystkich obszarach życia. Pomaga nie tylko skutecznie odmawiać, prosić i cieszyć się z komplementów, ale także dawać sobie radę z agresją czy niesprawiedliwą krytyką.
