Choroby wieku starczego - charakterystyka objawów
Wraz z wiekiem zaczynamy zauważać pierwsze objawy starzenia się organizmu. Pojawiają się zmarszczki, siwe włosy, spadek masy mięśniowej, skóra staje się mniej elastyczna, a nasze ciało potrzebuje więcej czasu na regenerację. Często jednak zapominamy, że nasze ciało starzeje się również w środku i człowiek staje się coraz bardziej podatny na różne choroby. Układ immunologiczny traci swoją sprawność, organizm trudniej przystosowuje się do wszelkich zmian i ekstremalnych warunków atmosferycznych. Wpływ na pojawienie się chorób wieku starczego ma nie tylko wiek, ale także czynniki genetyczne i środowiskowe oraz tryb życia. I tak, szybciej starzeć się będą osoby otyłe, żyjące w ciągłym stresie, stosujące ciężkostrawną dietę, unikające ruchu, spożywające alkohol, palące papierosy oraz zaniedbujące gimnastykę umysłu. Choroby wieku starczego wpływają na samodzielne funkcjonowanie osób w późniejszym wieku, najczęściej powyżej 80 roku życia. Nierzadko są to osoby samotne, co ma dodatkowo destrukcyjny wpływ na ich zdrowie fizyczne i psychiczne. Jak podaje GUS, do 2050 r. populacja mieszkańców Polski w wieku powyżej 60 lat wzrośnie nawet do 40,4 proc. Dlatego choroby wieku starczego już niedługo mogą stać się powszechnym problemem społecznym.[1]
Proces starzenia
Starzenie jest procesem biologicznym, który polega na ograniczeniu zdolności komórek i narządów do samoregeneracji. Efekty tych zmian zaczynają być wyraźnie odczuwalne najczęściej pomiędzy 60 a 65 rokiem życia. Spadek sprawności układu nerwowego i hormonalnego stopniowo obniża metabolizm, zmniejszenia siłę mięśni i szybkość przewodzenia impulsów nerwowych. Osłabia się układ kostny (osteoporoza) i krwionośny, głównie w obrębie naczyń mózgowych (miażdżyca), pojawiają się zaburzenia pamięci.[2]
Do najczęstszych zmian związanych z procesem starzenia się organizmu należą:
- Zaburzenie odczuwania smaku i spadek przyjemności ze spożywania potraw w wyniku spadku wrażliwości kubków smakowych oraz pogorszenia się możliwości dokładniejszego przeżuwania pokarmów (braki w uzębieniu).
- Słabsza elastyczność mięśni, stawów i ścięgien w wyniku spadku ilości kolagenu. Chrząstki stawowe ścierają się, powodując ubytki, co może być przyczyną upadków i złamań.
- Problemy z chodzeniem i wykonywaniem najprostszych czynności. Stan ten pogłębiamy, unikając ruchu i wysiłku fizycznego, który pozwala na wzmocnienie struktury kości i mięśni, a tym samym zachowanie ich sprawności na dłużej.
- Utrata sprężystości naczyń tętniczych. Stają się one bardziej sztywne, co utrudnia przepływ krwi. Serce musi pompować krew szybciej, aby odpowiednia ilość tlenu została dostarczona do mózgu czy nerek. Niedotlenienie narządów może spowodować zawał mięśnia sercowego, udar mózgu, paraliż kończyn albo zaburzenia mowy i równowagi.
- Pogorszenie procesów wchłaniania składników odżywczych, takich jak żelazo, wapń, magnez, potas czy witamina B12.
- Problemy z trawieniem. Dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego prowadzą do zmniejszenia apetytu. W dłuższej perspektywie skutkuje to niedoborem odpowiedniej ilości składników odżywczych, pogorszeniem pracy mózgu, trzustki, wątroby, serca, nerek.
- Upośledzenie pamięci i procesów myślowych.
- Nietolerancje pokarmowe, co najczęściej spowodowane nietolerancją laktozy. Największym źródłem laktozy jest mleko i przetwory mleczne.
- Ograniczenie odczuwania pragnienia. Skutkiem jest nieodpowiednie nawodnienie organizmu. Prowadzi do obniżenia sprawności umysłowej, ogranicza wchłanianie witamin rozpuszczalnych w wodzie (np. witamin z grupy B czy witaminy C), które odpowiadają za naszą odporność, regulują gospodarkę lipidową oraz chronią przed artretyzmem i dną moczanową.[3]
Choroby wieku starczego
Do powszechnie występujących chorób starczych zalicza się: depresję, nietrzymanie moczu, chorobę Parkinsona, otępienie starcze, cukrzycę, chorobę Alzheimera, reumatyzm, miażdżycę i choroby miażdżycowe, nadciśnienie, nowotwory oraz osteoporozę.
Najczęściej występującą u osób starszych formą cukrzycy jest cukrzyca typu 2 (insulinoniezależna). Nie zawsze wymaga leczenia insuliną, natomiast niezbędna jest zmiana trybu życia. Ryzyko wystąpienia tej choroby zwiększa nieodpowiednia dieta i nadwaga (głównie otyłość typu brzusznego). Cukrzyca jest bardzo wyniszczającą chorobą, należy więc jak najszybciej ją zdiagnozować i leczyć.
Miażdżyca to przewlekły proces zapalny, który obejmuje duże i średnie tętnice. Rozwija się latami w wyniku odkładania się lipidów w ścianach naczyń. Do chorób będących następstwem miażdżycy zalicza się: udar mózgu, zawał serca, chorobę wieńcową. Prowadzą do niej: wysoki poziom cholesterolu, dieta bogata w przetworzone tłuszcze, wysoki poziom homocysteiny, otyłość.
Osteoporoza jest konsekwencją nieuchronnego, związanego z wiekiem, ubytku masy kostnej. Choroba rozwija się u kobiet po menopauzie, u mężczyzn w późniejszym wieku, zaś szczególne zagrożenie stanowi dla osób powyżej 70 roku życia. W jej przebiegu dochodzi do stopniowego zmniejszanie się gęstości tkanki kostnej, czego efektem jest osłabienie struktury kości i podwyższone ryzyko złamań. Najczęściej występującym typem tej choroby jest osteoporoza pierwotna, która powiązana jest z procesem starzenia się organizmu. Rzadziej u pacjentów diagnozuje się osteoporozę wtórną, będącą konsekwencją choroby, zaburzeń hormonalnych i przyjmowanych leków. Na zachorowanie narażone są osoby po częściowej resekcji żołądka, stosujące niektóre leki (np. hormony tarczycy, heparyny), cierpiące na choroby autoimmunologiczne (reumatoidalne zapalenie stawów, cukrzyca), a także zmagające się z alkoholizmem lub chorobą wątroby. Rozwojowi osteoporozy sprzyjają też czynniki, takie jak: niskie spożycie wapnia, palenie tytoniu, nadmierne spożycie sodu, szczupła budowa ciała, długotrwałe unieruchomienie. Można ją opóźnić dietą bogatą w wapń i białko oraz witaminę D i K2.
Nadciśnienie jest chorobą układu krążenia najczęściej występującą u osób powyżej 60 roku życia. Uwarunkowane jest ono wiekiem, genami, czynnikami środowiskowymi, w których żyje człowiek oraz takimi schorzeniami jak: choroba niedokrwienna serca, bezdech senny obturacyjny, zwężenie aorty. Nadciśnieniu sprzyjają również brak ruchu, nieodpowiedni tryb życia oraz otyłość.[4]
Depresja u osób starszych może być niepozorna, ma bowiem inne objawy niż te, które występują u osób młodszych. Mogą o niej świadczyć przypisywane podeszłemu wiekowi kłopoty z pamięcią, koncentracją, bezsenność, osłabienie, brak apetytu i bóle mięśni. Niezdiagnozowana i co za tym idzie nieleczona depresja u osób starszych jest niebezpieczna, gdyż częściej niż u ludzi młodszych prowadzi do podejmowania prób samobójczych. Brak zainteresowania, samotność i poczucie wyobcowania, odrzucenia, beznadziei jedynie pogłębiają chorobę. Szacuje się, że na depresję cierpi co trzeci polski senior.
Nie są znane przyczyny choroby Parkinsona, która polega na zaniku komórek dopaminergicznych, co powoduje wystąpienie charakterystycznych symptomów. Należą do nich: okresowe drżenie ręki, ból barku (tzw. zamrożony bark), mikrografia (pisanie małymi literami), zaczepianie jedną nogą o nierówności podłoża oraz brak balansowania kończyną górną podczas chodzenia. Głównymi objawami rozwiniętej już choroby Parkinsona u osób starszych są: spowolnienie ruchowe przy wykonywaniu wszystkich czynności codziennych, tzw. drżenie spoczynkowe – podczas niewykonywania żadnej czynności, sztywność mięśniowa i towarzyszący jej ból oraz dyskomfort podczas wykonywania ruchów, niestabilność postawy objawiająca się zawrotami głowy.
Otępienie starcze (inaczej demencja) – to zespół postępujących zaburzeń psychicznych występujących u seniorów najczęściej w przebiegu chorób mózgu o różnych przyczynach. Choroby otępienne, które objawiają się osłabieniem sprawności poznawczej seniora, zmianami osobowościowymi, emocjonalnymi oraz psychicznymi, to m.in. choroba Alzheimera, choroba Parkinsona. Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia w przebiegu otępienia starczego dochodzi m.in. do zaburzeń pamięci, myślenia, orientacji oraz rozumienia. Z reguły senior nie ma przy tym zaburzeń świadomości. Do typowych objawów, które powinny skłonić do diagnostyki w kierunku chorób otępiennych, należą:
- problemy z wykonywaniem codziennych czynności tj. ubieranie się, przygotowywanie posiłków, higiena osobistą,
- wyraźny spadek możliwości intelektualnych,
- ciągłe powtarzanie pytań, gubienie rzeczy osobistych, zapominanie o spotkaniach, gubienie się w znanym otoczeniu,
- trudności z podejmowaniem decyzji, nierozumienie możliwych niebezpieczeństw, problemy z podejmowaniem wieloetapowych działań,
- problemy z rozpoznawaniem znajomych miejsc i osób, odkładanie rzeczy i zapominanie o nich, mylenie imion,
- trudności ze znalezieniem słów, zbudowaniem prawidłowej wypowiedzi, błędy semantyczne, wyraźnie wolniejsza mowa,
- zmienność nastroju, apatia, utrata energii, zmniejszenie zainteresowań, zachowania obsesyjne.[5]
Do wczesnych objawów choroby Alzheimera zalicza się zaburzenia: pamięci świeżej, funkcji poznawczych, mowy, wzrokowo-przestrzenne. Rozpoznanie choroby na wczesnym etapie jest trudne. Polega ona na zwyrodnieniu mózgu na skutek odkładania się białek o patologicznej strukturze. Prowadzi do śmierci neuronów i zmniejszenia ilości produkowanych przez nie substancji przekaźnikowych. Charakterystyczne dla tej choroby są postępujące zaburzenia pamięci i zachowania, które w końcu całkowicie uniemożliwiają prawidłowe funkcjonowanie chorego. Wpływ na wystąpienie tego schorzenia mają czynniki genetyczne i środowiskowe, a głównie wiek. Ryzyko zachorowania zwiększają: nadciśnienie, niewydolność serca, cukrzyca typu II, mała aktywność fizyczna i brak kontaktów społecznych.
Reumatyzm (choroba zwyrodnieniowa stawów) jest skutkiem degeneracji tkanki stawowej, w wyniku nadmiernego obciążenia kręgosłupa i braku aktywności fizycznej. Do pierwszych objawów zalicza się bóle stawowe, następnie dochodzi trzeszczenie stawów, ograniczenie ich ruchomości, a finalnie problemy z poruszaniem się. W zaawansowanym stadium choroby dochodzi do wykrzywienia stawów.
Nietrzymanie moczu dotyczy obojga płci, choć częściej występuje u kobiet. Najbardziej powszechne jest popuszczanie moczu podczas nawet niewielkiego wysiłku – w trakcie kaszlu, kichania, podnoszenia przedmiotów, chodzenia, biegania czy ćwiczeń fizycznych. Chorobie tej sprzyja otyłość, menopauza i okres pomenopauzalny, przewlekły kaszel, niektóre choroby neurologiczne, ciąże i porody (szczególnie zabiegowe), obniżenie narządu rodnego, częste infekcje dróg moczowych, zaparcia, ciężka praca fizyczna i palenie papierosów. U osób starszych występuje również tzw. naglące nietrzymanie moczu, które pojawia się wskutek silnego parcia na cewkę moczową i pęcherz, nad którym nie można zapanować i którego nie da się przewidzieć. Konsekwencją jest wyciek moczu – od kilku kropli do całkowitego opróżnienia pęcherza. Przyczyną tej postaci choroby jest nadwrażliwy pęcherz, czyli taki, który domaga się opróżnienia nawet wtedy, gdy zgromadzi się w nim niewiele moczu. Może to być skutek nieprawidłowej kontroli nerwowej nad czynnością dolnych dróg moczowych. Czynnikiem sprawczym bywają nawracające infekcje układu moczowego. Nietrzymanie moczu z przepełnienia cechuje się kroplową utratą moczu na skutek przepełnienia pęcherza moczowego i znacznego rozciągnięcia jego ścian. Inny powód to choroby ogólnoustrojowe, np. cukrzyca, choroba Parkinsona, choroba Alzheimera, stwardnienie rozsiane, demencja starcza. Przyczyną tej postaci NTM mogą być także leki, np. odwadniające.[6]
Osoby w podeszłym wieku są też bardzo podatne na wszelkiego rodzaju nowotwory, takie jak: rak płuc, rak sutka i rak jelita grubego u kobiet oraz rak jelita grubego i rak prostaty u mężczyzn. Często mamy też do czynienia z rakiem przełyku, żołądka i trzustki, nerki, pęcherza moczowego, a u kobiet po menopauzie z rakiem szyjki macicy, trzonu macicy, jajnika.[7]
Aktywność człowieka spada wraz z upływem lat. Jest to uwarunkowane nie tylko samym procesem starzenia się, ale także stanem zdrowia, stylem życia i wpływem otaczającego środowiska. Kluczową rolę w walce z chorobami wieku starczego odgrywa profilaktyka oraz edukacja zdrowotna. Oba te elementy pozwalają wcześnie diagnozować choroby i tym samym obniżyć koszty przyszłego leczenia. Większość czynników ryzyka (jak np. w przypadku chorób krążeniowych) można świadomie ograniczać dzięki odpowiednio wcześnie wprowadzonym działaniom prozdrowotnym.
