Jak chronić swoje dziecko przed wykorzystywaniem seksualnym?
Skala zjawiska
Skalę zjawiska wykorzystania seksualnego dzieci określa się zazwyczaj w oparciu o dwa źródła danych: informacje pochodzące z rejestrów sądowych i policyjnych oraz informacje oparte na wspomnieniach osób dorosłych, głównie w ramach badań psychologicznych i socjologicznych. Analiza pierwszego ze źródeł wskazuje, iż ilość postępowań w zgłaszanych na policję w przypadkach czynności seksualnych z osobą małoletnią (art. 200 kk) utrzymuje się w ostatniej dekadzie na względnie stałym poziomie, tj. prawie 2 tys. postępowań wszczętych rocznie (Włodarczyk, Sajkowska 2011)[1]. Z kolei liczba postępowań w związku z prezentowaniem małoletnim poniżej 15 roku życia treści pornograficznych, rozpowszechnianiem, produkcją lub posiadaniem treści pornograficznych z udziałem małoletnich (art. 202 kk) wzrosła w ciągu ostatnich lat. Rocznie Policja wszczyna kilka tysięcy postepowań w sprawach, w których występuje podejrzenie popełnienia przestępstwa wobec wolności seksualnej małoletniego. W 2014 roku wszczęto 2156 postępowań z art. 200 kk (seksualne wykorzystanie małoletniego) oraz 2767 z art. 202 kk (prezentowanie treści pornograficznych małoletniemu oraz utrwalanie i rozpowszechnianie treści pornograficznych z udziałem małoletniego)[2].
Znacznie większą skalę problemu pokazują badania retrospektywne, realizowane na próbach dorosłych Polaków. Mówią one o kilkunastu procentach osób, które doświadczyły wykorzystania seksualnego w dzieciństwie. Natomiast według danych z badania zrealizowanego na próbie dzieci i młodzieży wynika, że 12,4 % nastolatków w swoim życiu padło ofiarą wykorzystywania seksualnego (6,4% z kontaktem fizycznym, 8,9% bez kontaktu fizycznego), przy czym ofiarami molestowania trzykrotnie częściej padają dziewczynki. Niemniej liczba ofiar płci męskiej może być niedoszacowana, ponieważ chłopcom trudniej jest ujawnić, że zostali wykorzystani, szczególnie jeśli sprawcą był mężczyzna.[3]
Rzeczywista skala zjawiska wykorzystywania seksualnego dzieci jest trudna do oszacowania. Mają na to wpływ następujące czynniki:
- Spora liczba ofiar nie jest w stanie poinformować o zdarzeniach, które ich spotkały. Dotyczy to np. dzieci bardzo małych oraz dzieci niepełnosprawnych intelektualnie. W dodatku wiele osób nie pamięta doznanego wykorzystania, stosując w sposób nieświadomy mechanizm wyparcia traumatycznych zdarzeń.
- Silna niechęć do przypominania sobie doznanych krzywd, mimo całkowitej ich świadomości. Konsekwencją może być niechęć do zgłaszania doświadczeń przemocy organom ścigania, jak i nieinformowanie o nich w trakcie prowadzonych badań psychologicznych.
Jak chronić dziecko?
W większości przypadków wykorzystywania seksualnego dzieci, sprawcami są osoby z bliskiego otoczenia ofiary, a więc obdarzane przez dziecko zaufaniem. Często są to członkowie rodziny lub sąsiedzi. Dlatego wolą przeżyć poniżenie, biorąc na siebie odpowiedzialność i jednocześnie starając się wyprzeć z pamięci nieprzyjemne przeżycia związane z przymusowymi kontaktami seksualnymi z inną osobą. Poza wyuczonym posłuszeństwem wobec dorosłych, dzieci obawiają się, że zostaną posądzone o kłamstwo, a przede wszystkim kieruje nimi wstyd oraz poczucie, że to one są winne temu, co je spotkało.
Zdarza się też, że dziecko utrzymuje w tajemnicy fakt molestowania, ponieważ nie zdaje sobie sprawy, że popełniony czyn jest przestępstwem, gdyż w domu nigdy się na ten temat nie mówiło. Dlatego tak ważne jest, by młody człowiek wiedział, że jego ciało należy do niego, i to on może o nim decydować. Jasność w tej sprawie powinny mieć zarówno instytucje zajmujące się opieką nad dzieckiem, jak i rodzina, która ponosi za nie odpowiedzialność na co dzień. Dziecko musi mieć pewność, że do swoich rodziców może przyjść bez lęku i poczucia winy z każdym zmartwieniem albo z prośbą o wyjaśnienie niezrozumiałej sytuacji. Starajmy się zatem, by rozmowy z naszą pociechą przebiegały w atmosferze, która zbuduje w niej poczucie bezpieczeństwa i pewność, że może się do nas zwrócić z każdym problemem.
Warto na bieżąco poruszać temat seksualności, zwłaszcza gdy zaczyna zadawać rodzicom pytania dotyczące tej tematyki. Na przykład, czym są intymne części ciała i jak można je nazywać, jakie rodzaje dotyku są odpowiednie a jakie nie. Wbrew pozorom w dobie Internetu i niekontrolowanej seksualizacji nieletnich, dzieci coraz wcześniej zaczynają rozmawiać o sferze intymnej ze swoimi rówieśnikami i to od nich lub z sieci czerpią wiedzę w tym względzie.[4] Informacje te często są nieścisłe i wyrażone wulgarnym językiem. Dlatego byłoby dobrze, gdyby to rodzic opowiedział o seksualności dziecku pierwszy. Można w tym celu wykorzystać naturalne okazje, które pojawiają się każdego dnia: kąpiel, widok ciężarnej kobiety, przypadkowo zobaczona naga osoba w telewizji. Rozmowa z młodszym dzieckiem może okazać się dla ojca lub matki łatwiejsza niż wtedy, gdy dziecko będzie starsze, zwłaszcza u progu okresu dorastania.
Rozmowa na tematy związane z seksualnością w wielu osobach wywołuje poczucie zawstydzenia lub zażenowania. Ważne jest zatem, aby odpowiednio przygotować się do poruszania tych zagadnień z dzieckiem. Dobrze jest zastanowić się wcześniej, jaki obraz seksualności i wartości związane z tą sferą życia chcemy przekazać dziecku. Przemyślmy także, jakiego słownictwa w zakresie seksualności chcielibyśmy nauczyć swoje dziecko, sięgnijmy po fachową literaturę (biblioteki, księgarnie, e-booki) lub rady profesjonalistów zajmujących się dziećmi.
Budujmy otwartą i opartą na zaufaniu relację z dzieckiem od pierwszych lat jego życia. Zawsze uważnie wysłuchujmy jego lęków i obaw. Ucząc dziecko, że jego ciało należy wyłącznie do niego, my również powinniśmy stosować się do tej reguły i nie zmuszać dziecka do żadnej formy dotyku, jeśli nie ma na to ochoty, np. przytulania do krewnych podczas rodzinnych przyjęć.
Nie należy stosować kar fizycznych, bowiem uczą one dziecko, że osoba dorosła ma prawo naruszać jego ciało. Należy uświadomić swojemu dziecku, że ma prawo odmówić zrobienia czegoś, co wydaje mu się niewłaściwe; wyjaśnić różnicę pomiędzy dobrymi a złymi sekretami i nauczyć, że powinno bez wahania powiedzieć rodzicowi albo jakiejś innej osobie dorosłej o każdym zdarzeniu, które uznało za niebezpieczne lub obudziło jego obawy.
Warto, obok omówienia z dzieckiem zagrożeń, zwrócić uwagę również na pozytywne aspekty fizyczności, seksualności. Mówmy mu o miłości, intymności i bliskości, które powinny być związane z tą sferą.
Czuwajmy na bieżąco nad tym, z jakimi dorosłymi nasze dziecko ma kontakt i czy bezpiecznie spędza czas.
Wsparcie z zewnątrz
Dzieci, które doświadczyły wykorzystywania seksualnego, często czują się osamotnione i wydaje im się, że nie mogą nikomu ujawnić tego, co je spotkało. Kochają swoich rodziców i najbliższe osoby, ale obawiają się ich reakcji, wstydzą się, chcą je chronić przed informacjami, które mogą zburzyć dotychczasowe życie. Ujawnienie wykorzystywania jest szczególnie trudne, gdy sprawcą był ktoś z rodziny dziecka. W takich sytuacjach obca, anonimowa, życzliwa osoba może pomóc dziecku przezwyciężyć te obawy i wspierać je w wyborze najlepszej strategii poradzenia sobie z trudną sytuacją. Poinformujmy je zatem o możliwościach otrzymania anonimowego wsparcia i rady.[5]
Oto przydatne kontakty, z których mogą korzystać zarówno dzieci, jak i ich rodzice chcący zasięgnąć opinii, porady, pomocy w kwestiach dotyczących wykorzystywania seksualnego:
- Ogólnopolski Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży. Informacje dla dzieci w trudnych sytuacjach życiowych – www.116111.pl, zlydotyk.pl, tel. 116111 – dzwoniąc pod ten bezpłatny numer telefonu, również anonimowo, molestowane seksualnie dziecko otrzyma pomoc.
- Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę – www.fdds.pl, tel. 22 616 02 68, e-mail: biuro@fdds.pl
- Dziecięcy Telefon Zaufania Rzecznika Praw Dziecka 800 12 12 12 (połączenia są bezpłatne z każdego telefonu stacjonarnego oraz za pośrednictwem strony brpd.gov.pl). Pod numer Dziecięcego Telefonu Zaufania mogą również dzwonić osoby dorosłe, by zgłosić problemy dzieci.
- Komitet Ochrony Praw Dziecka – www.kopd.pl, tel. 22 626 94 19, e-mail: kopd@kopd.pl (od poniedziałku do piątku w godzinach 9:00-17:00)
- Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia” – www.niebieskalinia.pl, 22 666 00 60
