Jak radzić sobie z depresją dziecka? Jak zapobiegać?
Szczęście i troski, kłopoty i radości – te zmienne uczucia towarzyszą rodzicom w ich codziennych relacjach z dziećmi. Nie wystarczy jednak być czułym i kochającym. Ważne aby być rodzicem świadomym, uważnie śledzącym rozwój dziecka, zarówno pod kątem jego potrzeb fizycznych jak i psychicznych. Warto uwzględniać emocje, które pojawiają się w trudnych dla syna czy córki sytuacjach, takie jak np. smutek, lęk, rozdrażnienie, które powinny stopniowo wygasać po ustąpieniu niekorzystnych okoliczności. Gorszy humor z powodu sprzeczki z rówieśnikami czy otrzymania złej oceny w szkole nie oznacza jeszcze, że z dzieckiem dzieje się coś złego. Naszą uwagę powinny jednak zwrócić stałe ale także długotrwałe problemy w funkcjonowaniu rodzinnym, społecznym oraz szkolnym. Słabe wyniki w nauce oraz trudności w kontaktach z rodziną czy z rówieśnikami.
W ostatnich latach obserwuje się wzrost poziomu zachorowalności dzieci i młodzieży na depresję, a wiek pojawienia się pierwszego epizodu depresyjnego obniża się. Polskie analizy wskazują, że wskaźnik występowania depresji u dzieci, które nie wkroczyły jeszcze w wiek dorastania waha się w granicach 0,2–2%. W okresie dzieciństwa objawy depresji występują częściej u chłopców, a od wieku pokwitania — u dziewcząt. Do 18 roku życia 20% osób przeszło przynajmniej jeden epizod depresyjny, natomiast depresyjność u dzieci w wieku 10–13 lat waha się na poziomie 27,7–24,6%.[1]
Jak radzić sobie z depresją dziecka?
Konsekwencją stanów depresyjnych u dzieci i nastolatków mogą być problemy w szkole, zachowania niebezpieczne i dewiacyjne oraz podejmowanie decyzji, które mogą zaważyć na dalszym życiu. Ostatecznym, tragicznym następstwem może być także ucieczka z domu lub samobójstwo. Dlatego warto monitorować na bieżąco stan psychiczny młodych ludzi, tak aby w jak najbardziej optymalny sposób realizować działania profilaktyczne. Przede wszystkim powinniśmy zastanowić się jakie jest nasze dziecko i odpowiedzieć sobie na pytania: Jak ono do tej pory funkcjonowało? Co pojawiło się nowego, co spowodowało, że zmieniło swoje zachowanie? Czy był to incydent, czy sytuacja trwa nadal? Co mogę zrobić, by pomóc mojemu dziecku? Warto również rozmawiać z dzieckiem o jego samopoczuciu. Dziecko często samo sygnalizuje, że nie radzi sobie ze swoimi emocjami.
Jeśli jednak objawy depresyjne mają takie nasilenie, że utrudniają dziecku codzienne funkcjonowanie w domu, w szkole i w grupie rówieśniczej oraz gdy utrzymują się dłużej niż 2 tygodnie, należy zgłosić się po fachową pomoc – najlepiej do lekarza wyspecjalizowanego w psychiatrii dzieci i młodzieży, ewentualnie do psychologa lub lekarza pediatry, którzy w razie potrzeby przekierują dziecko na konsultację psychiatryczną. Sytuacją, w której należy bezwzględnie i natychmiastowo poszukiwać pomocy lekarza psychiatry jest zagrożenie samobójstwem. U dzieci i młodzieży próby samobójcze często mają demonstracyjny charakter i rzadziej niż w przypadku dorosłych kończą się śmiercią, ale nigdy nie można ich bagatelizować. W większości przypadków osoby, które rozważają lub planują samobójstwo, sygnalizują to swoimi wypowiedziami lub zachowaniami. Szczególnie alarmujące powinny być sytuacje, gdy dziecko:
- interesuje się tematyką śmierci i umierania,
- mówi o chęci odebrania sobie życia,
- w jego przeżywaniu dominuje smutek, poczucie beznadziei,
- zaczyna wycofywać się z życia rówieśniczego,
- występuje nagła zmiana w jego zachowaniu i funkcjonowaniu,
- porządkuje swoje sprawy, rozdaje swoje rzeczy, żegna się z bliskimi i znajomymi,
- zaniedbuje swój wygląd,
- ma problemy ze snem i jedzeniem,
- gromadzi lub szykuje środki, które mogą posłużyć do odebrania sobie życia (tabletki, żyletki, sznur itp.).
Ryzyko podjęcia próby samobójczej zwiększają następujące czynniki:
- podejmowane wcześniej próby samobójcze,
- skłonność do impulsywnych reakcji i zachowań,
- stosowanie substancji psychoaktywnych,
- samobójstwa w rodzinie,
- trudna sytuacja rodzinna, materialna,
- łatwy dostęp do środków, które mogą posłużyć do odebrania sobie życia (np. broni, leków).
- przykre lub trudne doświadczenie, którego właśnie dziecko doznało (odrzucenie przez rówieśników, utrata bliskiej osoby, niepowodzenie w szkole, itp.).[2]
Jak zapobiegać depresji u dziecka?
Kluczowym czynnikiem chroniącym przed depresją są dobre relacje z bliskimi. Autorytet rodziców i wzorce ich postępowania w początkowym okresie życia inicjują przyjmowanie podobnych wartości i postaw przez dzieci. Wraz z wchodzeniem w okres adolescencji autorytet rodziców w naturalny sposób maleje. Jeśli młody człowiek nie znajduje wówczas akceptacji w rodzinie, jeśli w rodzinie istnieją konflikty, może on szukać uznania na zewnątrz i przyjmować negatywne wzorce postępowania. Bardzo ważne jest zatem, by dziecko doświadczało wsparcia ze strony bliskich i nie musiało samo radzić sobie z problemami i trudnościami.
Zadaniem rodziców nie jest usuwanie wszelkich trudności z drogi dziecka, a raczej towarzyszenie w procesie mierzenia się z problemami, wspólne poszukiwanie narzędzi do poradzenia sobie z daną sytuacją. Trudna okoliczność, wyzwanie staje się sytuacją wzrostu, gdy dziecko czuje, że miało na nią wpływ, poradziło sobie, doświadczyło wsparcia. Jest wówczas szansa, że czegoś się o sobie dowie i zbuduje swoje zasoby na przyszłość.
Dzieci, które nie potrafią sprostać wysokim wymaganiom rodziców, którzy oczekują ich spełnienia, czują się odrzucone. Nieradzenie sobie w szkole, niezdolność do osiągania wysokich wyników w nauce, mogą poważnie zaburzyć własny wizerunek dziecka. Wówczas każde doświadczenie porażki może być przyczyną depresji. Rodzice powinni cenić uzdolnienia dzieci i dopasować swoje oczekiwania. Dlatego też nie należy np. zmuszać dziecka, które nie jest sprawne i silne fizycznie do uprawiania sportu wyczynowego.[3] W końcowym stadium okresu dorastania powinna następować stabilizacja zainteresowań, najlepiej zgodna z własnymi uzdolnieniami i połączona z działaniami ogólnospołecznymi, często we współpracy z dorosłymi. Zanim to jednak nastąpi, rodzice powinni postępować z dziećmi według następujących zasad:
- Akceptacja (dziecko nie może być projekcją naszych marzeń i spełnieniem naszych oczekiwań).
- Wiarygodność (postępowanie rodziców powinno być zgodne z wyrażanymi opiniami).
- Poszanowanie intymności (zainteresowanie pozadomowym życiem dziecka nie może być równoznaczne, np. z kontrolą korespondencji, telefonu lub szuflad).
- Równość zobowiązań (rodziców i dzieci).
- Stabilność (uporządkowanie programu dnia, m.in. regularność posiłków i snu).
- Prośba (wyrażana osobowo, spokojnie ale stanowczo, racjonalnie uzasadnioną odmowę należy przyjąć bez zrzędzenia).
- Konsekwencja (skutki przyjętej postawy lub postępowania powinny być znane).
- Humor (atmosferę napięcia w początkowej fazie można rozładować humorem lub żartem).
- Współdecydowanie (udział w dyskusjach i decyzjach rodzinnych).[4]
Już we wczesnym okresie życia warto uczyć dzieci, że nie należy przywiązywać zbyt wielkiej wagi do rzeczy materialnych. To pomaga w ograniczeniu przesadnego poczucia straty. Równie ważna jest nauka szacunku dla samego siebie i poczucia własnej wartości. Niektóre dzieci dorastają w przekonaniu, że w niczym nie są dobre, tylko dlatego, że rodzice nie dali im możliwości eksperymentowania z wieloma różnymi zainteresowaniami. Należy zachęcać dzieci do tego, aby odkryły coś co potrafią robić dobrze, aby miały poczucie dobrego opanowania jakiejś umiejętności i świadomość że coś osiągnęły. Oprócz tego warto uczyć dzieci tego, że nie wszystkie ich potrzeby mogą zostać zaspokojone natychmiast. W naszej kulturze istnieje tendencja do oczekiwania, że nasze potrzeby zostaną zaspokojone natychmiast. Taka postawa przyczynia się do wielu frustracji i depresji bowiem życie jest inne. Gdy uczymy dzieci, jak należy okazywać smutek z powodu strat, o wiele szybciej sobie z nimi radzą. Naukę można zacząć już w wieku przedszkolnym, wskazując na nieuchronny charakter strat i na to co powinniśmy z nim począć, np. w sytuacji śmierci ulubionego chomika. Pomoże to traktować stratę jako coś naturalnego, związanego z wieloma innymi doświadczeniami życiowymi m.in. przemijaniem dzieciństwa, utratą przyjaciela, śmiercią bliskich.[5]
Czego powinniśmy unikać?
- Zmuszania dziecka do opowiadania o trudnym przeżyciu.
- Mówienia: „Wszystko będzie ok” kiedy nie mamy takiej pewności.
- Sugerowania, co dziecko powinno czuć i jak powinno postąpić w danej sytuacji.
- Składania obietnic, których nie można dotrzymać.
