Skuteczna komunikacja to podstawa wzajemnego zrozumienia i współpracy. Aby przebiegała sprawnie w relacji między opiekunami a dziećmi wymaga wzajemnej uważności, poszanowania granic oraz dostosowania komunikatów do możliwości odbiorcy. W natłoku codziennych obowiązków opiekunowie często zapominają, że dzieci to odrębni ludzie – mają swoje przemyślenia, emocje, specyficzny dla siebie sposób rozumienia świata. Każde dziecko rozwija się w swoim tempie i porównywanie ich nawet w obrębie rodzeństwa, które przecież wychowuje się w tej samej rodzinie, nie ma najmniejszego sensu. To co sprawdza się u jednych dzieci, niekoniecznie musi być skuteczne u innych.[1]
Dzieci tworzą swój własny obraz świata. W oparciu o specyficzną dla nich emocjonalność, temperament i dotychczasowe doświadczenia. Należy pamiętać też, że ten obraz świata jest adekwatny do wieku dziecka – inaczej myśli i rozumuje niemowlę, inaczej trzylatek a jeszcze inaczej dziecko szkolne czy nastolatek. W pewien sposób opiekunowie muszą „rosnąć” wraz z dzieckiem. Nie mogą jednocześnie wymagać od dzieci poniżej 12 roku życia, że te będą wykazywały się refleksją na poziomie osoby dorosłej. W przypadku dzieci poniżej 6-go roku życia trudno też wymagać głębszej refleksji dotyczącej konsekwencji działań. Dwu i trzylatki często reagują impulsywnie, więc pytanie ich o motywację mija się z celem. W przypadku dzieci do pierwszego roku życia najważniejsze są: kontakt wzrokowy i bieżące reagowanie na potrzeby dziecka przy jednoczesnym zachęcaniu do odkrywania świata wspólnie z opiekunem. Zgubna jest też „infantylizacja”. Żaden nastolatek nie będzie czuł się szanowany w sytuacji, gdy będzie się go traktowało jak małe dziecko. Warto zatem pytać dzieci jak one widzą daną sytuację np.: „Jak myślisz? Co się stało?”, „Co o tym sądzisz?” itp. To pozwoli nam zrozumieć perspektywę dziecka i dostosować komunikat do jego możliwości poznawczych.
Opiekun powinien też dzielić się swoimi wrażeniami, emocjami oraz sposobem widzenia świata i różnych sytuacji. Wiadomo jednak, że pewne wątki mogą być zbyt trudne do zrozumienia, dlatego tak ważne jest uwrażliwienie na emocje dziecka. Podstawą otwartej komunikacji jest wzajemna szczerość i autentyczność. W tym miejscu należy jednak pamiętać, że dziecko nie może być powiernikiem rodzica – pewne emocjonalne treści mogą być po prostu nie do udźwignięcia dla młodego człowieka.[2]
Współpraca i poszanowanie granic
Wzajemne zrozumienie i przekonanie o działaniu na rzecz wspólnego dobra powoduje, że dziecko chętniej będzie wyrażało swoje myśli i dzieliło się przeżyciami. Będzie żywiło przekonanie o tym, że rodzic działa w jego interesie – wspierająca i otwarta postawa zachęca zarówno dzieci jak i młodzież do szukania oparcia w opiekunach. Wiadomo, że nie jest to ani proste ani oczywiste. Należy pamiętać o poszanowaniu granic – rodzic nie powinien zmuszać do zwierzeń czy naciskać do rozmowy. I co najważniejsze – nie powinien w żadnym wypadku stosować szantażu emocjonalnego w celu uzyskania jakichś informacji lub skłonienia do jakiegoś działania.
Przyglądając się bardziej szczegółowo powyższym zagadnieniom można wyróżnić kilka podstawowych elementów budujących płaszczyznę porozumienia i współpracy. Według najnowszych opracowań, za metody skutecznej komunikacji z dzieckiem uznaje się:
Każde dziecko ma potrzebę otwartego wyrażania ważnych dla niego uczuć i potrzeb. Opiekun nie może im zaprzeczać bo przecież nie są jego! Zawstydzanie, przymuszanie czy grożenie nie jest sposobem. Może to wywoływać w dziecku poczucie zagrożenie, które będzie prowadziło do zachowań obronnych – wycofania lub agresji. W procesie aktywnego słuchania najważniejsza jest empatia. Dzieci często nie potrafią nazwać swoich uczuć i to zadaniem rodziców jest właściwa interpretacja uczuć dziecka.
Ekspresja jest niczym innym jak wyrażeniem na zewnątrz emocji, wrażeń oraz myśli. U dzieci ekspresja jest spontaniczna, u dorosłych często ma bardziej wymodulowany – dostosowany do potrzeb otoczenia – charakter. W kontakcie z dzieckiem wyróżniamy kilka podstawowych zasad skutecznej ekspresji w relacji z dzieckiem:
Jak wspólnie z dzieckiem radzić sobie w trudnych sytuacjach?
Najlepszym sposobem rozwiązywania sytuacji problemowych jest właśnie rozmowa! Celem wspólnego, konsekwentnego stosowania odpowiednich technik rozwiązywania problemów jest odkrycie takiego wspólnego wyjścia z problemowej sytuacji, które będzie akceptowalne przez wszystkie strony. Ważne jest, aby opiekunowie mieli w sobie gotowość do współpracy z dziećmi. Byli w stanie w sposób szczery i otwarty komunikować się z nimi. Podstawą skutecznego porozumiewania się jest wytworzenie atmosfery zaufania, partnerstwa i poszanowania każdego z rozmówców.