Seniorzy często z różnych względów potrzebują opieki osób bliskich. Przyczynami mogą być np. choroby, przebyte operacje, a także urazy doznane w wyniku wypadków i idąca za nimi niesamodzielność oraz konieczność spędzania długiego czasu w łóżku. Rodzina podopiecznego zazwyczaj nie jest gotowa do udzielania pomocy wymagającej odpowiedniego doświadczenia i wiedzy. W niniejszym artykule omówimy pokrótce najważniejsze aspekty pielęgnacji osób starszych, na które należy zwrócić uwagę w pierwszej kolejności.

 

Podstawowe zabiegi pielęgnacyjne

Inne są potrzeby psychiczne i pielęgnacyjne osoby cierpiącej na krótkotrwałą dolegliwość, a inne człowieka, który w łóżku może spędzić nawet kilka miesięcy. W obu przypadkach wymagane są inne zabiegi pielęgnacyjne i inne elementy wyposażenia pokoju. To czego potrzebują wszyscy chorzy, to wsparcie psychiczne ze strony najbliższych. Oczywiście musi być ono  dostosowane do odbiorcy. W każdym jednak przypadku podopieczny musi czuć się bezpiecznie i zdawać sobie sprawę z tego, że otoczenie robi wszystko, aby ulżyć jego cierpieniom.

Podstawowym warunkiem powrotu do zdrowia osoby chorej jest stosowanie się do zaleceń lekarza i przyjmowanie leków. W przypadku osób leżących, zarówno w chorobie krótkotrwałej, jak i osób obłożnie chorych, obowiązek regularnego i zgodnego z zaleceniem lekarza podawania leków spoczywa na opiekunach. Równie ważne jest żywienie. O ile chory nie ma zaleconej specjalnej diety, powinien jeść to co wszyscy domownicy. Należy jednak zwrócić uwagę, by jedzenie nie było ciężkostrawne i tłuste. Praca jelit w długotrwałej pozycji leżącej jest utrudniona. Unikać należy potraw powodujących wzdęcia i zaparcia. Aby pobudzić zmniejszony apetyt, podawane posiłki powinny być atrakcyjne i dobrze przyprawione. Ważne jest także podawanie dużej ilości płynów, które zwłaszcza przy chorobach przebiegających z gorączką, uzupełnią straty wodno-elektrolitowe. Najlepiej podawać letnie, rozcieńczone soki owocowe albo ziołowe herbatki, ale może to być również herbata z cytryną czy woda z miodem.

Niezbędnym elementem pielęgnacji osób starszych są zabiegi higieniczne pozwalające utrzymać ciało w czystości. Jeśli senior sam może je wykonywać, pozostaje tylko ułatwić mu dostęp do łazienki lub ewentualnie pomóc przy trudnych dla niego czynnościach, np. myciu pleców. W przypadku osoby leżącej wszystkie czynności związane z higieną osobistą muszą być wykonywane w jej pokoju, przy łóżku albo nawet w nim. Przydatne do tego są różne sprzęty, takie jak np. miednica czy duża cerata, które położone na łóżku umożliwią umycie całego ciała podopiecznego. W codziennej toalecie nie można zapomnieć o starannym wymyciu zębów oraz wyjęciu i umyciu protezy (jeśli jest).

 

Warunki mieszkaniowe

Osoba starsza powinna mieć własny pokój, w którym będzie miała zapewniony spokój , urządzony stosownie do jej aktualnych potrzeb. Powinien mieć dobrą wentylację i naturalne oświetlenie, a także możliwość, w razie potrzeby, stłumienia natężenia światła. Sprawi to duże okno, które można łatwo otworzyć, zaopatrzone w żaluzje czy zasłony. Firanki nie są wskazane, ponieważ zabierają dużą część światła dziennego i zatrzymują na sobie dużo kurzu. Urządzając pokój seniora, należy brać pod uwagę jego przyzwyczajenia (np. łóżko pod oknem lub z daleka od okna), a także przywiązanie do różnych drobnych, ulubionych przedmiotów. Nieraz to, co wydaje się na irracjonalne i zbędne, osobie starszej pomaga przeżyć trudne chwile. W pokoju powinny znajdować się: telewizor, radio , gazety i książki, ewentualnie komputer. Dobrze jest kiedy podłoga w pomieszczeniu pielęgnacyjno-opiekuńczym jest gładka, łatwa do sprzątania, bez dywanów i wykładzin zbierających kurz. Należy również zapewnić podopiecznemu łatwy dostęp do łazienki. Łóżko o ile to możliwe, powinno mieć możliwość regulowania wysokości położenia głowy. Jeżeli nie może to być łóżko typu szpitalnego, równy mebel do leżenia, np. tapczan bez zagłębień i dołów, z łatwym dostępem z obu stron. W przypadku osób głównie leżących, bardzo ważne jest prawidłowe ścielenie łóżka. Niezbędne są podkłady gumowe, które chronią pościel i materac przed ewentualnym przemoczeniem. U osób obłożnie chorych ważną warstwą na łóżku jest specjalny, materac przeciwodleżynowy. Pościel trzeba zmieniać bardzo często, tak by była zawsze czysta (w niektórych przypadkach nawet kilka razy dziennie). Obok łóżka powinna stać szafka z lampką, co umożliwi osobie starszej czytanie po zapadnięciu zmroku. Stałe miejsce w pokoju muszą mieć zalecone przez lekarza lekarstwa oraz środki opatrunkowe. Dla osób, które w łóżku muszą leżeć cały czas, ale czują się dość dobrze, bardzo wygodnym meblem jest mały stolik na niskich nogach, stawiany nad podopiecznym. Może posłużyć do spożywania posiłków, pisania lub czytania. W przypadku osób obłożnie chorych w pokoju muszą znaleźć się dodatkowe sprzęty medyczno-sanitarne: basen z pokrywką, miseczka nerkowa, przy łóżku drabinka sznurkowa lub lejce oraz kółka gumowe nadmuchiwane powietrzem. Pielęgnowanie takich osób jest znacznie bardziej skomplikowane i wymaga wielu dodatkowych zabiegów, Często choroba jest nieuleczalna, w związku z czym perspektywa leżenia w łóżku jest perspektywą dożywotnią.

Choroby nieuleczalne wiążą się ze znacznymi dolegliwościami zarówno fizycznymi, jak i psychicznymi. Chory wymaga ogromnej życzliwości i cierpliwości ze strony otoczenia. Nie wolno dopuszczać by nieustannie rozmyślał i użalał się nad swoim stanem. Powinno się odwracać jego myśli od choroby, pomóc uwierzyć, że choroba w końcu minie. W przypadku chorób związanych ze znacznym cierpieniem, trzeba zapewnić podopiecznemu dostęp do leków przeciwbólowych, zalecanych przez lekarza.

 

Jak radzić sobie z odleżynami?

Zasadniczym problemem w przypadku osób obłożnie chorych są odleżyny. Tworzą się w miejscach długotrwałego nacisku ciała na podłoże, na skutek którego do tkanek gorzej dopływa krew. Szczególnie łatwo odleżyny powstają w miejscach, gdzie warstwa mięśniowa i podściółka tłuszczowa są niewielkie, a kości znajdują się blisko skóry. Miejsca, w których najszybciej powstają odleżyny, jeżeli chory leży na wznak, to potylica, łopatki, łokcie, krawędź miednicy, kość ogonowa i pięty. Jeżeli chory leży na boku, odleżyny robią się we wszystkich mocnie uciskanych punktach. Są to właściwie otwarte, często ropiejące lub zaognione rany, bardzo bolesne i trudno gojące się. Dlatego należy dołożyć wszelkich starań, by nie dopuścić do ich powstania.

Pojawianiu się odleżyn sprzyja nieruchoma pozycja ciała, bardzo często towarzyszące chorobom przewlekłym wychudzenie oraz wilgotna od potu, niestarannie pielęgnowana skóra. Czynnikiem, który wybitnie zwiększa podatność na tworzenie się odleżyn i powoduje zaostrzenie stanu już istniejących, jest mocz. Nasączona nim pościel, zbyt rzadko wymieniane pampersy oraz niedokładne mycie zwłaszcza pośladków i krocza gwarantują kłopoty. Chcąc zapobiec powstawaniu odleżyn, trzeba bardzo dbać o higienę osobistą chorego. Nie wystarczy codzienne dokładne mycie. Miejsca pod pampersami powinno przemywać się wodą z mydłem po każdej ich zmianie. Następnie bardzo starannie wycierać, zwłaszcza między fałdami skóry i posypywać talkiem albo smarować oliwką dla dzieci. Pampersy należy wymieniać często, a nie tylko wtedy, gdy są mocno nasączone odchodami. W profilaktyce przeciwodleżynowej bardzo ważne jest częste, przynajmniej co 2 godziny, zmienianie pozycji chorego, a także nacieranie i oklepywanie jego ciała spirytusem salicylowym lub zwykłym. Powoduje to lepsze ukrwienie skóry, co zapobiega powstawaniu odleżyn. Należy też zwrócić uwagę na bardzo staranne ścielenie łóżka, a także, o ile pozwala na to stan chorego, sadzanie go czy podnoszenie. Dobrą metodą jest stosowanie pod wystające części ciała chorego – łokcie, kolana, pięty, potylicę – nadmuchiwanych gumowych krążków. Zmniejszają one ucisk tych punktów ciała, ograniczając tym samym niebezpieczeństwo powstania odleżyn. Dostępne są też specjalne materace przeciwodleżynowe. Posiadają one piramidki, dzięki którym powietrze może swobodnie docierać do skóry, a nacisk ciała na powierzchnię materaca nie jest tak duży. Najlepsze jednak są materace dmuchane, które samoczynnie regulują ciśnienie.

Długotrwała leżąca czy półleżąca pozycja sprzyja również powstaniu problemów z układem krążenia, zwłaszcza z krążeniem obwodowym oraz wiotczeniem mięśni i stawów. Tym problemom można starać się zapobiegać wykonując odpowiednie masaże i jeżeli jest to możliwe, gimnastykę podopiecznego. Bardzo ważnym, często śmiertelnym w skutkach problemem, jaki pojawia się przy pielęgnacji obłożnie chorych, jest skłonność do rozwijania się zapalenia płuc. Wystąpieniu tej choroby sprzyja nieruchoma pozycja ciała, która utrudnia pracę mięśni oddechowych, a także powoduje zaburzenia krążenia. Tego typu zapaleniom płuc można zapobiegać przez częste zmiany pozycji, a także nacieranie i oklepywanie spirytusem pleców i klatki piersiowej chorego – tak jak przy profilaktyce odleżynowej. Jeżeli stan chorego na to pozwala, należy nakłaniać go do głębokich oddechów, dawać do dmuchania baloniki lub gumowe woreczki.

Pomocne, w profilaktyce i radzeniu sobie z wyżej wymienionymi problemami są odpowiednie masaże i gimnastyka podopiecznego. Na stronie https://dobrewsparcie.wzp.pl/ znajdą Państwo poradniki tematyczne i filmy instruktażowe dla opiekunów osób starszych zależnych i niepełnosprawnych. Zawierają one szczegółowe informacje dotyczące ważnych aspektów opieki nad seniorami.