Kontrast:
Czcionka: A A A
Pobierz NVDA - czytnik ekranuNVDA logo

Poszukiwacze wrażeń

„Strach przed lataniem i głód doświadczeń” śpiewa zespół Myslowitz w jednym ze swoich największych hitów „Mieć czy być”. Dobrze oddaje to dualizm ludzkiego zachowania: pragnienie poznania nowych doznań i doświadczeń, przy jednoczesnej obawie, że doświadczenia te nie zawsze muszą dobrze się dla nas kończyć i przekroczenie pewnych granic może być drogą bez powrotu.

Dylemat ten doskonale odzwierciedla biblijna historia Adama i Ewy, którzy kierowani ciekawością złamali normy i przekroczyli granice. Zakończyło się to gniewem Boga i wygnaniem z raju, z piętnem grzechu pierworodnego spadającego na kolejne ludzkie pokolenia. Z drugiej strony człowiek od zarania cywilizacji przekraczał granice – zarówno własne, związane z fizycznymi ograniczeniami, jak i wszelkie granice świata dążąc do jego maksymalnej eksploracji. Pragnienie poznawania świata każe malutkiemu dziecku nieustająco ćwiczyć, by najpierw móc poraczkować w wybranym kierunku, a w końcu stanąć na własnych nogach i pobiec przed siebie.

Poszukiwanie wrażeń i potrzeba poznawania świata jest więc naszą potrzebą naturalną. Współcześnie w coachingu wiele się mówi o „wychodzeniu ze strefy komfortu”, czyli podejmowaniu działań, które mają służyć naszemu rozwojowi. W tym znaczeniu wyjściem ze strefy komfortu jest np. przełamywanie się osoby introwertycznej do inicjowania kontaktów międzyludzkich albo codzienne bieganie określonego dystansu, mimo zadyszki, zakwasów, złej pogody etc.

Głód doświadczeń i chęć poznawania nowego jest cechą występującą ze szczególnym nasileniem w okresie adolescencji czyli dojrzewania. Wtedy to najczęściej młodzież pod wpływem grupy rówieśniczej czy chcąc jej zaimponować podejmuje się działań ryzykownych, nierzadko niebezpiecznych i niezgodnych z prawem.

Do zachowań ryzykownych można zaliczyć następujące kategorie zachowań:

  • Korzystanie z substancji psychoaktywnych, nielegalnych dla osób poniżej 18. r. ż., ale legalnych dla dorosłych jak i całkowicie nielegalnych, prowadzące do uzależnień, w tym:
    • picie alkoholu (piwo, wino, wódka, alkopopy),
    • upijanie się,
    • palenie tytoniu,
    • zażywanie tabaki,
    • nadużywanie leków (uspokajających/nasennych/acodinu),
    • korzystanie ze środków wziewnych (kleje, rozpuszczalniki) nielegalnych,
    • zażywanie narkotyków (haszysz/marihuana, amfetamina, ectasy, kokaina, inne),
    • zażywanie „dopalaczy”,
    • zażywanie substancji psychoaktywnych;

 

  • Inne zachowania prowadzące do uzależnień:
    • emocjonalne jedzenie – bulimia,
    • emocjonalne niejedzenie – anoreksja,
    • obsesja na punkcie spożywania zdrowej żywności – ortoreksja,
    • kompulsywne zakładanie się i granie o pieniądze – hazard ,
    • kilkunastogodzinne sesje gier video (głównie online) – uzależnienie od gier komputerowych,
    • kompulsywne sprawdzanie wszystkich serwisów społecznościowych – uzależnienie od internetu,
    • inne problemy behawioralne;

 

  • Zachowania związane ze strefą seksualną:
    • przedwczesna aktywność seksualna i jej konsekwencje (ciąże nastolatek, hiv/aids i inne choroby przenoszone drogą płciową, konsekwencje emocjonalne),
    • korzystanie z pornografii,
    • seksting (przesyłanie nagich zdjęć/filmów przy użyciu telefonu/internetu);

 

  • Zachowania związane z agresją:
    • przemoc rówieśnicza (fizyczna, werbalna, seksualna),
    • udział w bójkach,
    • cyberprzemoc;

 

  • Zachowania związane z kontekstem ról społecznych:
    • wagary,
    • ucieczki z domu,
    • przynależność do sekt;

 

  • Zachowania związane z łamaniem prawa:
    • handel narkotykami,
    • prostytucja nieletnich,
    • inne zachowania przestępcze (kradzieże, włamania, wymuszenia, wandalizm),
    • inne zachowania ryzykanckie (np. przebieganie przed jadącym samochodem/pociągiem, wyścigi na motorach);

 

  • Zachowania związane z problemami zdrowia psychicznego:
    • skłonności depresyjne,
    • myśli samobójcze,
    • próby samobójcze,
    • samookaleczanie,
    • seksualizacja i samouprzedmiotowienie,
    • zaburzenia nerwicowe,
    • zaburzenia afektywne,
    • wycofanie społeczne,
    • skrajne wycofanie społeczne (hikikomori).

 

Z kim przestajesz…

Badania przeprowadzone przez Ośrodek Rozwoju Edukacji ORE w 2014-2015 r. (na zlecenie instytutu Profilaktyki Zintegrowanej) wskazują słuszność takich powiedzeń jak „z kim przestajesz, takim się stajesz”. [1] Przebywanie w  towarzystwie, w  którym pije się alkohol lub zażywa się narkotyki sprzyja powielaniu tych zachowań.  Wiąże się z wyższym zagrożeniem bycia sprawcą przemocy fizycznej i werbalnej oraz z zagrożeniem myślami samobójczymi. Takie towarzystwo sprzyja też wczesnej inicjacji seksualnej.

 

Seksualizacja

Z niemal wszystkimi zachowaniami ryzykownymi młodzieży wiąże się seksualizacja. Jest to zjawisko dotyczące współczesnej kultury masowej i reklamy, jak również innych obszarów życia społecznego. Sprowadza wartości dziewcząt i kobiet do „bycia seksowną”. Polega na uprzedmiotowieniu obiektu seksualnego, czyli postrzegania osoby jako obiektu „użycia seksualnego”. Narzuca treści i obrazy seksualne nieadekwatnych do wieku odbiory i sytuacji. Co ważne, o tym, że mamy do czynienia z seksualizacją decyduje wystąpienie już jednego z ww. elementów. Zjawisko to determinuje samoocenę dojrzewających dziewcząt i ich poczucie wartości, które jest wyznaczane przez ich „seksowność”. Prowadzi do podejmowania ryzykownych zachowań, które mają tę seksowność wyeksponować lub potwierdzić. Zaburza też postrzeganie własnego ciała i może prowadzić do chorób takich jak bulimia czy anoreksja.

Seksualizacja idzie w parze z podejmowaniem wczesnych kontaktów seksualnych, zwiększonym występowaniem myśli samobójczych, upijaniem się, narkotyzowaniem, przemocą fizyczną i werbalną. Determinuje te korelacje niezależnie od tego, co się dzieje w rodzinie młodego człowieka, jakie ma relacje z rodzicami oraz od religijności rodziny. Badacze Ośrodka Rozwoju Edukacji wskazują nawet na możliwość istnienia korelacji między wczesną inicjacją seksualną a popadaniem w stany depresyjne, jednak sami przyznają, że temat ten wymaga pogłębionych badań. [2]

Nie pozostaje bez wpływu również na osoby dorosłe. Dr hab. Remigiusz Ryziński, pisarz, filozof, w książce „Moje życie jest moje. Opowieści o wolności i pożądaniu” przedstawia opisy życia seksualnego wybranych osób.  Są to w dużej mierze osobyrealizujące całe spectrum zachowań seksualnych, które można by obiektywnie określić jako bardzo odważne. Remigiusz Ryziński  w rozmowie z dziennikarką Gazety Wyborczej przyznaje: „ – Ja uważałem siebie za osobę bardzo otwartą, akceptującą. A teraz siedzę i widzę, że jestem takim nudnym 40-letnim facetem.” „- Też się tak poczułam – nudna i pruderyjna” – odpowiada dziennikarka. Jednak wcześniej dr Ryziński przytacza słowa znajomej, która mówi: „Mam wrażenie, że w mojej firmie już wszyscy ze sobą spaliśmy”, co sam komentuje następująco: „Tylko że to nie jest „spanie”. To jest seks w łazience, na imprezie, na parkingu.” Nadmienia też, że ci bardzo wyzwoleni, „cieszący się swoim ciałem i seksualnością” bohaterowie jego książki „zastanawiają się, czy ich małżeństwo przetrwa” albo opowiadają o swoich dzieciach.

 

Czy powinniśmy się bać?

Skoro eksploracja świata niesie ze sobą tyle niebezpieczeństw czy powinniśmy bać się o nasze dzieci? Jak chronić dziecko przed przytoczonymi w artykule zagrożeniami? Czy powinniśmy stawiać im więcej zakazów? Oczywiście nie. Już najstarsze dzieła światowej kultury pokazują nieskuteczność takiego postępowania. Wystarczy choćby historia Buddy, którego królewscy rodzice chcieli ochronić przed kontaktem ze złym, brudnym i cierpiący światem poza pałacem, oczywiście nadaremnie. Także bohater „Truman Show” doznaje swoistego „przebudzenia” w wieku 30 lat mimo bycia straszonym najgorszymi z możliwych konsekwencjami opuszczenia własnej strefy komfortu i życia jakie znał.

Stawiając zakazy i nieustannie strasząc dziecko konsekwencjami określonych zachowań możemy osiągnąć efekt odwrotny do zamierzonego: wzbudzić w dziecku zainteresowanie danym ryzykownym działaniem i przemożną chęć jego realizacji.  Jak zatem wspierać w dziecku gotowość do poszukiwania tych dobrych wrażeń, a niwelować zainteresowanie tymi ryzykownymi?

 

Asertywność i wysoka samoocena

Przede wszystkim powinniśmy budować pewność siebie i zdrową, wysoką samoocenę dziecka. W rodzinachtraktujących dziecko podmiotowo, w których uwzględnia i szanuje się jego zdanie, budowanie przez dziecko pozytywnej samooceny dokonuje się niejako z automatu. I odwrotnie – częste wytykanie dziecku jego błędów, porównywanie z innymi (na niekorzyść dziecka), podnoszenie głosu itp., będzie obniżać jego poczucie wartości. Młody człowiek będzie próbował podbudować swoją wartość na innym polu niż rodzina i w diametralnie inny sposób, podejmując zachowania ryzykowne.

Drugim ważnym filarem bezpiecznego eksplorowania świata jest asertywność. Nauczenie dziecka umiejętności asertywnej, a więc nieagresywnej odmowy jest bardzo ważne. Dziecku o zdrowym  poczuciu własnej wartości mówienie „nie” w sytuacjach ryzykownych będzie przychodziło z łatwością. Nie będzie ono mieć obaw, że przez to np. straci kolegów lub straci pozytywny wizerunek w ich oczach.

 

Podróż jako inicjacja w dorosłość

Współczesne czasy niosą młodym ludziom, nieporównywalne z żadnym wcześniejszym pokoleniem, możliwości doświadczania wrażeń. Rozmawiajmy o tym z dzieckiem i wskazujmy mu te dobre i ciekawe możliwości.

Potrzeby młodzieży, w tym właśnie te związane z poznawaniem świata i poszukiwaniem wrażeń dostrzega też Unia Europejska. Od 2018 r. co pół roku Komisja Europejska organizuje dla 18-latków konkurs „Discover EU”. Kilkanaście tysięcy 18-latków z całej Unii wygrywa bilety kolejowe pozwalające im przez maksymalnie miesiąc podróżować pociągami po wszystkich państwach Unii Europejskiej. Warunki są dwa: 1) w określonych przedziałach czasowych skończyć 18 lat; 2) w podróż można się udać tylko samodzielnie lub z koleżankami czy kolegami, którzy również uczestniczą w programie „Discover EU”. Czyli żadnych rodziców, lecz autentyczna samodzielna podróż – rodzaj współczesnej inicjacji do życia w zjednoczonej Europie. Więcej o projekcie można przeczytać na stronie https://europa.eu/youth/discovereu_pl.

 

 

 

Źródła:
[1] https://www.ipzin.org/images/pdf/vademecum_skutecznej_profilaktyki_problemow_mlodziezy.pdf s. 86
[2] Tamże, s. 88