Procedura Niebieskiej Karty – współpraca z organami państwa
Procedura „Niebieskiej Karty” powstała w myśl założenia, że przemoc w rodzinie nie jest wyłącznie zagadnieniem prawno-karnym, ale również socjalnym, psychologicznym i zdrowotnym. Jest narzędziem służącym pomaganiu osobom dotkniętym przemocą w rodzinie, którego skuteczność opiera się na czynnej współpracy przedstawicieli ośrodków pomocy społecznej, gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, Policji, oświaty i ochrony zdrowia. Obowiązki i zadania poszczególnych instytucji w ramach wspólnego przeciwdziałania przemocy w rodzinie regulują:
- Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz.U. z 2005 r., Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.);
- Rozporządzenie Rady Ministrów z 13 września 2011 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta” (Dz.U. z 2011 r., Nr 209, poz. 1245);
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 22 lutego 2011 r. w sprawie standardu podstawowych usług świadczonych przez specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, kwalifikacji osób zatrudnionych w tych ośrodkach, szczegółowych kierunków prowadzenia oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych wobec osób stosujących przemoc w rodzinie oraz kwalifikacji osób prowadzących oddziaływania korekcyjno-edukacyjne (Dz.U. z 2011 r., Nr 50, poz. 259);
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 3 czerwca 2011 r. w sprawie nadzoru i kontroli nad realizacja zadań z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie (Dz.U. z 2011 r., Nr 126, poz. 718).
Celem stosowania procedury niebieskiej karty jest nie tylko udzielanie wyspecjalizowanej pomocy osobom doznającym przemocy w rodzinie, ale także podejmowanie działań, zmierzających do zmiany postaw i zachowań osób stosujących przemoc.
Wszczęcie procedury
Obowiązek wszczęcia procedury niebieskiej karty ma przedstawiciel każdej z wymienionych na wstępie instytucji w przypadku uzasadnionego podejrzenia zaistnienia przemocy w rodzinie. Co ważne, wszczęcie procedury nie wymaga zgody osoby dotkniętej przemocą i następuje przez wypełnienie formularza „Niebieska Karta – A”.
Procedura składa się z kilku etapów. Pierwszym z nich jest wypełnienie ww. formularza podczas na przykład:
- interwencji Policji,
- wizyty u lekarza, który stwierdzi u osoby poszkodowanej obrażenia ciała,
- wywiadu rodzinnego przeprowadzanego przez pracownika socjalnego,
- spotkania dziecka z pedagogiem w szkole,
- zgłoszenia się o pomoc do gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych.
Niebieska karta składa się z kilku formularzy (A, B, C i D). Formularz „A” sporządza przedstawiciel instytucji, któremu zgłoszono przemoc lub jest jej świadkiem. Służy on zebraniu niezbędnych informacji dotyczących m.in. okresu trwania przemocy, jej form, dotychczasowych zdarzeń, świadków oraz osoby stosującej przemoc. Rozmowę z osobą dotkniętą przemocą w rodzinie, przeprowadza się w bezpiecznych warunkach gwarantujących swobodę wypowiedzi i poszanowanie jej godności. Formularz „B” wypełnia osoba, która doznaje przemocy. Jeżeli jest nią dziecko, to działania w ramach procedury niebieskiej karty przeprowadza się w obecności rodzica, opiekuna prawnego lub faktycznego. Natomiast, gdy to rodzice, opiekun prawny lub faktyczny są podejrzani o stosowanie przemocy wobec dziecka, czynności przeprowadza się w obecności pełnoletniej osoby najbliższej czyli np. dziadków, pradziadków oraz rodzeństwa. Wskazana jest również obecność psychologa, lecz nie jest to warunek konieczny, gdyż często zdarza się, że takiej osoby nie ma w zasobach kadrowych danej placówki czy miejscowości.[1] Formularz „B” zawiera również podstawowe informacje dotyczące zjawiska przemocy w rodzinie, a także wykaz miejsc, do których można się zwrócić o pomoc. Z kolei formularzem „C” zajmują się członkowie Zespołu Interdyscyplinarnego ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, funkcjonującego w każdej gminie (najczęściej przy Ośrodku Pomocy Społecznej). Skupia on bowiem i koordynuje działania wyznaczonych przedstawicieli służb i instytucji.
Indywidualny plan pomocy
Formularz „A” w ciągu 7 dni od momentu wypełnienia musi dotrzeć do przewodniczącego Zespołu Interdyscyplinarnego (ZI), który w ciągu 3 dni przekazuje go pozostałym członkom Zespołu. Po zapoznaniu się ze sprawą ZI powołuje Grupę Roboczą. W jej skład wchodzą przedstawiciele różnych instytucji, które powinny zainteresować się sytuacją danej rodziny. Najczęściej są to: pracownik socjalny, dzielnicowy, przedstawiciel szkoły do której chodzi dziecko, przedstawiciel gminnej komisji alkoholowej, przedstawiciel ochrony zdrowia. W razie konieczności do składu powołuje się również kuratora sądowego i psychologa z poradni lub organizacji zajmującej się pomocą ludziom w sytuacjach kryzysów życiowych. Członkowie Grupy Roboczej (GR) po zapoznaniu się z informacjami zawartymi w formularzu „A”, być może także po zebraniu informacji w środowisku domowym, w najbliższym możliwym czasie – zwykle od 7 do 30 dni od zgłoszenia/interwencji, zapraszają osobę doznającą przemocy na spotkanie. Możliwa jest również wizyta członków GR w domu osoby, która ma problemy zdrowotne. Spotkanie to służy uzyskaniu dokładniejszych informacji niezbędnych do dobrej oceny sytuacji (mieszkaniowej, zdrowotnej, prawnej, materialnej, zawodowej, sytuacji dzieci) oraz zapoznaniu się z potrzebami i oczekiwaniami osób doświadczających przemocy. Na ich podstawie zostaje opracowany indywidualny plan pomocy, który zapisuje się w formularzu „C”.[2]
Oddziaływanie na sprawcę przemocy
Następnie GR/ZI wzywa na spotkanie osobę stosującą przemoc. Ustalenia i dokumentacja z niego zostaną zapisane w formularzu „D”. Celem spotkania jest przede wszystkim spowodowanie, by sprawca zaprzestał agresji wobec członków rodziny oraz motywowanie go do pracy nad zmianą zachowań. W uzasadnionych sytuacjach na wniosek GR, Zespół Interdyscyplinarny może wystąpić do Prokuratury o nakaz opuszczenia mieszkania rodzinnego przez sprawcę, dozór Policji, czy tymczasowe aresztowanie. Dodatkowo Sąd może zobowiązać sprawcę do uczestnictwa w programie korekcyjno-edukacyjnym. Niestety osoba stosująca przemoc nie ma faktycznego obowiązku stawiennictwa na wezwanie GR/ZI, które nie mają możliwości wyegzekwowania uczestniczenia sprawcy w procedurze.
Doświadczenia w tym względzie są bardzo różne. Część osób stosujących przemoc zachowuje całkowitą bierność w trakcie procedury, część uczestniczy w poszczególnych czynnościach, ale zdarzają się również przypadki, kiedy sprawca kwestionuje ustalenia i wskazuje, że to on jest osobą doznającą przemocy.
Ponieważ nie można wykluczyć sytuacji, w której to domniemany sprawca w rzeczywistości doznaje przemocy, ocena jego postawy każdorazowo musi opierać się na całości zebranego materiału oraz sprawdzeniu okoliczności wskazanych w trakcie wypełniania formularza „D”.[3] Spotkania z osobą, wobec której istnieje podejrzenie doznawania przemocy w rodzinie oraz osobą podejrzaną o jej stosowanie nie mogą być organizowane w tym samym miejscu i czasie. Działania ZI lub GR są kontynuowane bez względu na to, czy osoba stosująca przemoc zgłosi się na ww. spotkanie.[4]
Realizacja indywidualnego planu pomocy
W trakcie realizacji procedury, specjaliści z Grupy Roboczej czynnie wspierają osobę doznającą przemocy w realizacji zaplanowanych wspólnie działań, w postaci np.:
- pracy socjalnej,
- konsultacji psychologicznych,
- udziału w grupie wsparcia,
- objęcia dziecka/dzieci pomocą psychologiczną i pedagogiczną,
- terapii indywidualnej ukierunkowanej na wsparcie ofiary przemocy oraz nabycie umiejętności ochrony przed osobą stosującą przemoc w rodzinie,
- zapewnienia dostępu do pomocy medycznej.
Członkowie GR monitorują również sytuację w środowisku domowym, spotykając się od czasu do czasu zarówno ze sprawcą, jak i osobą doznającą przemocy. Plan pomocy jest na bieżąco weryfikowany i w razie konieczności modyfikowany na cyklicznych spotkaniach GR. Działania te mają przede wszystkim służyć zabezpieczeniu osoby doznającej przemocy przed kolejnymi atakami ze strony sprawcy.
Zakończenie procedury
Zakończenie procedury następuje najczęściej w ciągu kilku miesięcy od jej wszczęcia, gdy zostanie zrealizowany indywidualny plan pomocy. Zanim jednak do tego dojdzie, członkowie GR i ZI muszą mieć pewność, że przemoc w danej rodzinie została zatrzymana, a dalsze działania nie są już potrzebne. O zakończeniu procedury powiadamia się podmioty, które w niej uczestniczyły tj. komisariat Policji, jednostkę organizacyjną pomocy społecznej, gminną komisję rozwiązywania problemów alkoholowych, szkołę, placówkę ochrony zdrowia. Procedura „Niebieskie Karty” prowadzona jest niezależnie od innych rodzajów postępowań, w szczególności postępowania karnego, rodzinnego lub cywilnego. Jeśli zatem w trakcie jej realizacji zostanie popełnione przestępstwo, przedstawiciele GR i ZI są zobowiązani do poinformowania o tym fakcie organów ścigania (Policji, prokuratury). Prokuratura uruchamia i prowadzi wówczas postępowanie przygotowawcze, natomiast czynności w jego zakresie wykonuje Policja. Generalnie większość przestępstw będących przejawami przemocy w rodzinie, np. znęcania się nad dziećmi, powoduje wszczynanie postępowań z urzędu. Oznacza to, że np. interweniujący w mieszkaniu funkcjonariusze Policji sami podejmują dalsze działania, aby sprawie nadać bieg, bez konieczności składania jakichkolwiek pism lub uzyskania stanowiska od osoby dotkniętej przemocą.[5]
