Kontrast:
Czcionka: A A A

Źródła depresji u dzieci i nastolatków

Dziecko rozwija zdolność do identyfikacji swoich właściwości oraz motywacji wraz z wiekiem. Depresja młodzieńcza występuje częściej u adolescentów niż dzieci, które nie wkroczyły jeszcze w wiek dorastania. Gdy dziecko wchodzi w okres dojrzewania na jego nastrój zaczynają wpływać gwałtowne zmiany hormonalne, co często objawia się okresowym obniżeniem nastroju. W dodatku jest to czas rozstania z beztroskim okresem dzieciństwa oraz dokonywania pierwszych życiowych wyborów dotyczących edukacji czy pracy. Kiedy mówimy o depresji wśród dzieci i młodzieży, musimy pamiętać, że może być ona objawem towarzyszącym innym zaburzeniom psychicznym i rozwojowym (np. zaburzeniom zachowania, zaburzeniom lękowym, dystymii, nadużywaniu substancji psychoaktywnych). Charakterystyczna dla osób niepełnoletnich jest natomiast podatność na wpływy zewnętrzne, przejawiająca się np. w postaci zwiększonej wrażliwości na opinie rówieśników na swój temat. Każda forma odrzucenia rówieśniczego może pogłębiać kiepski nastrój lub wręcz być przyczynkiem do pojawienia się depresji.

 

Objawy depresji u dzieci i młodzieży

Ludzie cierpiący na depresję, przejawiają brak zainteresowania codziennymi a nawet ulubionymi czynnościami, brak energii, izolują się od ludzi i otoczenia społecznego. Charakterystyczne jest postrzeganie sytuacji jednoznacznie negatywnie, nawet wtedy, gdy jest możliwa pozytywna interpretacja wydarzeń. Teraźniejszość i przyszłość jawią się w ponurych barwach, człowiek pomija fakty, które przeczą jego przekonaniu, że życie jest złe, a wszelkie interakcje z otoczeniem postrzega w negatywnym świetle.

Przebieg depresji u dzieci i młodzieży zależy od fazy rozwojowej, nasilenia objawów oraz czasu trwania zaburzenia.[1] Im młodsze dziecko, tym groźniejsze są skutki utrzymywania się nieleczonego zespołu depresyjnego dla ogólnego rozwoju dziecka. W okresie rozwojowym depresja ma często przewlekły i nawracający charakter. Prawdopodobieństwo nawrotów u młodszych dzieci sięga od 12% w ciągu pierwszego roku do 33% w ciągu czterech lat po przebyciu epizodu depresyjnego[2].

Zdiagnozowanie depresji u dzieci może być trudne ponieważ jej symptomy mogą różnić się od tych, które przejawiają zwykle osoby dorosłe. W wypadku osób młodych sprawę komplikuje podobieństwo objawów depresji do zaburzeń nerwicowych czy zachowań i emocjonalności związanej z okresem dojrzewania. Młodsze dzieci częściej przejawiają nastrój drażliwy, a nie depresyjny, zgłaszają więcej skarg somatycznych. Może pojawiać się odmowa uczęszczania do szkoły, wycofanie się z zabaw i kontaktów, zmniejszenie zainteresowań. Zaburzenia snu i apetytu są mniej powszechne u dzieci niż u osób dorosłych, rzadziej pojawia się spowolnienie psychomotoryczne i poczucie winy.

U starszych dzieci wyraźne jest depresyjne zaburzenie myślenia: poczucie beznadziejności i bezradności, negatywna ocena siebie, świata i przyszłości. Adolescenci mogą myśleć o konkretnych sposobach odebrania sobie życia, przejawiać zachowania autodestrukcyjne. Ryzyko podjęcia próby samobójczej jest u nich bardzo wysokie, zwłaszcza u dziewcząt.[3]

Według danych policyjnych liczba prób samobójczych wśród dzieci i nastolatków w ciągu ostatnich lat systematycznie narasta. Tak jak bowiem w grupie 7-12 -latków w roku 2013 odnotowano ich w Polsce 9, tak w roku 2015 było ich 12, w 2017 już 28, w 2018 – 26, a w 2019 roku 46. Jeśli chodzi o nastolatków w wieku od 13 do 18 lat, zamachu na własne życie w 2013 roku podjęło się 348 z nich, w 2015 już 469, w 2017 odnotowano ich 702, w 2018 – 746, a w 2019 roku aż 905.[4]

Oto charakterystyczne formy, poprzez które dzieci wyrażają depresję:

  • Wycofanie się – dziecko przestaje rozmawiać i bawić się z przyjaciółmi;
  • Smutek;
  • Brak zainteresowania codziennymi czynnościami;
  • Znaczna utrata energii;
  • Stałe zmęczenie;
  • Mała zdolność do cieszenia się;
  • Dolegliwości fizyczne, np. bóle brzucha lub całego ciała;
  • Sygnalizowanie poczucia odrzucenia i braku miłości ze strony bliskich;
  • Odmawianie przyjmowania pocieszania i wyrazów miłości;
  • Myślenie o śmierci i umieraniu;
  • Wzrost agresywnych zachowań i negatywnych postaw;
  • Bezsenność, zaburzenia snu;
  • Odmawianie jedzenia lub przejadanie się.[5]

Rodzice powinni też zwrócić uwagę na ukryte symptomy depresji w postaci: skrajnych postaci niepokoju, lęku, obgryzania paznokci, napadów złości, samookaleczania się, celowych niszczycielskich zachowań, uczucia nudy i beznadziei. Wszystkie te zachowania mogą być objawami poważnej depresji u dziecka.

 

Źródła depresji

Genetyczne uwarunkowania wystąpienia zaburzeń depresyjnych u dzieci wiążą się z występowaniem depresji i lęku u ich rodziców. Im w wcześniej depresja się zaczyna, tym częstsze i silniejsze są jej nawroty w życiu dorosłym, stąd tak ważne jest zidentyfikowanie jej przyczyn i zapobieganie im.

Nie ma jednej okoliczności odpowiedzialnej za występowanie depresji u dzieci i młodzieży. Rozwój tej choroby zależy od interakcji czynników biologicznych, psychologicznych, społecznych i środowiskowych. Do zaburzeń depresyjnych oprócz skłonności genetycznych będą predysponować również przebyte we wczesnym dzieciństwie choroby (czynniki biologiczne). Czynniki psychologiczne są związane z rozwojem intelektualnym, indywidualną podatnością na zranienie, zewnętrznym umiejscowieniem źródła kontroli, ze słabą regulacją emocji oraz z małymi umiejętnościami społecznymi i w zakresie rozwiązywania problemów. Czynniki społeczne i środowiskowe najmocniej wiążą się ze wczesnym etapem życia dziecka. Decydujący wpływ na obraz siebie i zdolności regulacji stanów emocjonalnych ma typ więzi emocjonalnej z rodzicami. Kiedy jest on niepewny, rodzice są niedostatecznie dostępni i wrażliwi, skutkiem będzie większa podatność na depresję w wieku dojrzewania. Jest to okres kształtowania potrzeb, nie tylko biologicznych, ale przede wszystkim psychospołecznych (autonomii, sensu życia, kontaktu emocjonalnego). Wtedy też ugruntowuje się sposób myślenia, przeżywania i działania dziecka w zdarzeniach odnoszących się do relacji. Szczególnie destrukcyjne będą zatem:

  • Negatywne postawy rodzicielskie (chłodne, odrzucające, z dystansem) i brak rodzicielskiego wsparcia;
  • Nadmiernie krytyczny i kontrolujący, restrykcyjny lub niezaangażowany styl wychowawczy;
  • Dezorganizacja życia rodzinnego i niedostępność rodziców z powodu ich choroby (np. depresji czy ciężkiej choroby somatycznej), nadużywania alkoholu i środków psycho-aktywnych, przemocy w rodzinie;
  • Utrata jednego lub obojga rodziców na skutek śmierci, separacji, rozwodu;
  • Niski status społeczny i złe warunki socjalne rodziny.[6]

Dodatkowe czynniki wyzwalające depresję to aktualne, krytyczne wydarzenia w życiu dorastających, takie jak trudności w kontaktach z rówieśnikami, nauczycielami, brak wsparcia i niepowodzenia w szkole, choroba, nadużywanie substancji psychoaktywnych, przemoc, zmiana środowiska, konflikty w rodzinie i inne negatywne sytuacje życiowe.

Do powstania depresji u adolescentów przyczynia się blokowanie przez członków rodziny naturalnej potrzeby separowania się od rodziców, opuszczania ich jako pierwotnych obiektów miłości i autorytetów oraz znajdowania ich substytutów na zewnątrz. Rodzice nie mogą już pełnić tej samej roli, co wcześniej i dłużej zaspokajać potrzeb dziecka. Ten naturalny etap rozwoju osobowości młodych ludzi jest często niezrozumiany przez bliskich, którzy reagują na niego w nieadekwatny sposób. Skutkuje to nasileniem sytuacji konfliktowych z dzieckiem i może być elementem wyzwalającym depresję, ugruntowując w nim przekonanie o własnej bezradności i niezasługiwaniu na miłość.

Twórca teorii wyuczonej bezradności, Martin Seligman, wskazuje, że zjawisko depresji wiąże się przynajmniej częściowo, ze współczesnym indywidualizmem. W dzisiejszym społeczeństwie, wielu ludzi przedkłada własne dobro i wygodę nad zobowiązania i zaangażowanie (np. nad rodzinę). Selingman twierdzi, że współczesny indywidualizm wpadł w sidła konsumpcyjnego stylu życia. Nobilituje on posiadanie przedmiotów do roli źródła szczęścia i przyjemności, nie żądając w zamian zobowiązań czy uczuć. Składnikami tego konsumeryzmu są często narkotyki i seks. Młodzi ludzie mogą więc wyrastać w przekonaniu, że aby być szczęśliwym, wystarczy mieć więcej narkotyków oraz seksu.[7] Skutkami takiego sposobu myślenia i postępowania prędzej czy później będzie uzależnienie oraz liczne problemy społeczno-psychologiczne w dorosłym życiu włącznie z depresją.

 

 

 

[1] Por. R. E. Franken, Psychologia motywacji, GWP, Gdańsk 2005, s. 380

[2] Clarke, DeBar, Lewinsohn, Poznawczo-behawioralna terapia grupowa depresji młodzieńczej, w: Kazdin, Weisz, Psychoterapia dzieci i młodzieży. Metody oparte na dowodach, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2006

[3] Małgorzata Kołodziejek, Depresja u dzieci i młodzieży: podstawy teoretyczne, psychoterapia poznawczo-behawioralna, Psychoterapia 2 (145) 2008

[4] Źródło: https://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/zamachy-samobojcze

[5] Dr. Archibald Hart, Jak pokonać depresję. Pytania i odpowiedzi na temat depresji, Rodzinny Krąg, Warszawa 1994

[6] Małgorzata Kołodziejek, Depresja u dzieci i młodzieży: podstawy teoretyczne, psychoterapia poznawczo-behawioralna, Psychoterapia 2 (145) 2008

[7] Por. R. E. Franken,  Psychologia motywacji, GWP, Gdańsk 2005, s. 366-367