Dane statystyczne wyraźnie wskazują na postępujące procesy starzenia się społeczeństwa w naszym kraju. W 2016 roku odsetek osób w wieku ponad 65 lat stanowił ponad 20% populacji, z tendencją wzrostową do 34,8% ok. roku 2050. Co ciekawe, w roku 2008 na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadało 41 osób w wieku emerytalnym, a w 2060 roku – będzie ich aż 91, co jest założeniem optymistycznym, uwzględniającym wzrost w Polsce stopy urodzeń. Z badań GUS wynika, że na koniec 2017 r. indeks starości wynosił 112, czyli na 100 „wnuczków” (dzieci w wieku 0-14 lat) przypadało 112 „dziadków” (osób w wieku 65 lat i starszych). Różnica w wielkości tych populacji sięga 700 tys. – na niekorzyść „wnuczków”. Istnieje zatem paląca potrzeba rozwijania form opieki, aktywizacji i profilaktyki zdrowotnej seniorów nie tylko przez państwo, ale również przez organizacje niepubliczne. W niniejszym artykule przyjrzymy się na jaką pomoc instytucjonalną i finansową mogą obecnie liczyć niesamodzielne osoby starsze w naszym kraju.

 

Formy opieki instytucjonalnej

Formy opieki stacjonarnej (całodobowej) realizują: domy pomocy społecznej, rodzinne domy pomocy i inne placówki świadczące opiekę całodobową w ramach działalności statutowej lub gospodarczej. Natomiast opiekę w formie półstacjonarnej (najczęściej dziennej): zakłady opiekuńczo-lecznicze, zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze, oddziały geriatryczne i opieki paliatywnej, hospicja.

 

Domy pomocy społecznej (DPS)

Placówki te udzielają opieki całodobowej osobom, które z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności nie mogą samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu i nie można zapewnić im niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych.

W zależności od tego, dla kogo są przeznaczone wyróżniamy następujące typy DPS:

• dom dla osób w podeszłym wieku,
• dom dla osób przewlekle somatycznie chorych,
• dom dla osób przewlekle psychicznie chorych,
• dom dla dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie,
• dom dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie,
• dom dla osób niepełnosprawnych fizycznie,
• dom dla osób uzależnionych od alkoholu.

Osobę wymagającą tej formy wsparcia kieruje się do odpowiedniej dla niej placówki, zlokalizowanej jak najbliżej miejsca zamieszkania. W przypadku gdy przewidywany termin oczekiwania na umieszczenie w domu pomocy społecznej danego typu zlokalizowanym najbliżej miejsca zamieszkania osoby kierowanej wynosi ponad 3 miesiące, osobę kieruje się do placówki tego samego typu zlokalizowanej jak najbliżej miejsca zamieszkania osoby kierowanej. Jeśli mimo wszystko brakuje wolnych miejsc, osoba trafia na listę oczekujących na umieszczenie w DPS.

Decyzję o skierowaniu do domu pomocy społecznej i decyzję ustalającą opłatę za pobyt w placówce wydaje organ gminy (najczęściej ośrodek pomocy społecznej). Natomiast decyzję o umieszczeniu w DPS wydaje odpowiednio – organ gminy lub starosta powiatu (w przypadku placówki o zasięgu powiatowym). W przypadku regionalnych domów pomocy społecznej decyzję wydaje marszałek województwa.

Pobyt w domu pomocy społecznej jest odpłatny do wysokości średniego miesięcznego kosztu utrzymania mieszkańca, który jest ustalany co roku. Do wnoszenia opłaty za pobyt w placówce w pierwszej kolejności zobowiązany jest mieszkaniec domu. Jeśli nie jest on w stanie ponosić pełnej opłaty, brakującą kwotę pokrywają kolejno: małżonek, zstępni przed wstępnymi lub gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej. Więcej szczegółów związanych z formalnościami i opłatami znajdą państwo tutaj: https://www.gov.pl/web/rodzina/dom-pomocy-spolecznej. Aktualny wykaz DPS działających na terenie województwa zachodniopomorskiego prowadzi wojewoda i można go sprawdzić tutaj: http://www.szczecin.uw.gov.pl/?type=article&action=view&id=164.

 

Dzienne domy pomocy społecznej (DDPS)

Placówki te stworzono z myślą o podtrzymywaniu kondycji psychicznej i zwalczaniu osamotnienia osób starszych. Działają one zazwyczaj od poniedziałku do piątku w godzinach 8:00 –16:00. DDPS to ośrodki wsparcia, które zapewniają osobom starszym kilkugodzinną opiekę i wyżywienie oraz organizują zajęcia m.in. ruchowe (gimnastyka), artystyczne (warsztaty manualne, muzyczne, teatralne), edukacyjne i rozwijające sprawności intelektualne (gry świetlicowe, ćwiczenia pamięci). DDPS pomagają w podtrzymywaniu aktywności społecznej i pobudzaniu zaradności seniorów poprzez np. wspólne wycieczki, wyjścia do kina i teatru).

Z usług Domu w pierwszej kolejności mogą korzystać: emeryci lub renciści w wieku emerytalnym (powyżej 60 roku życia), osoby samotne lub osamotnione w rodzinie, osoby z niepełnosprawnością, osoby o niskich dochodach, osoby żyjące w trudnych warunkach mieszkaniowych lub rodzinnych.

Aby otrzymać miejsce w DDPS należy skontaktować się z ośrodkiem pomocy społecznej i przedstawić zaświadczenie lekarskie o stanie swojego zdrowia oraz dokumenty potwierdzające wysokość dochodu. Następnie pracownik socjalny przeprowadza wywiad środowiskowy w miejscu zamieszkania, zaś decyzję o przyznaniu miejsca w DDPS wydaje dyrektor ośrodka pomocy społecznej. Odpłatność za uczestnictwo w Dziennym Domu jest obliczana w zależności od wysokości dochodów danej osoby (renty, emerytury). DDPS są zazwyczaj tworzone w ramach funkcjonujących już domów pomocy społecznej.

 

Dzienne Domy oraz Kluby „Senior +”

Działalność Dziennego Domów i Klubów „Senior+” polega na realizacji podstawowych usług mających na celu udzielanie pomocy w czynnościach dnia codziennego. Uczestnikom zapewnia się minimum jeden gorący posiłek oraz inne usługi wspomagające, dostosowane do potrzeb seniorów, np. ćwiczenia ogólnousprawniające lub indywidualne z fizjoterapeutą,  zajęcia sportowo-rekreacyjne, edukacyjne, kulturalnooświatowe, aktywizujące społecznie (w tym), terapię zajęciową. Osoby starsze są również aktywizowane społecznie i motywowane do działań wolontariackich na rzecz innych (np. wolontariat międzypokoleniowy) oraz samopomocowych. Domy i Kluby Senior+ mogą tworzyć jednostki samorządu terytorialnego, które na ten cel otrzymują 80% dofinansowania  z budżetu państwa w ramach programu wieloletniego „Senior+” na lata 2015-2020. Są one zobowiązane do wykazania utrzymania trwałości realizacji zadania przez okres co najmniej 3 lat od dnia następującego po dniu zakończenia realizacji zadania w ramach programu. Wykaz Dziennych Domów i Klubów „Senior+”
działających w naszym województwie znajdą państwo tutaj: http://www.szczecin.uw.gov.pl/?type=article&action=view&id=7010.

 

Środowiskowe ośrodki wsparcia

Środowiskowe domy samopomocy, zwane inaczej ośrodkami wsparcia, są jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej dziennego pobytu. Placówki te służą budowaniu sieci oparcia społecznego i przygotowują do życia w społeczeństwie oraz funkcjonowania w środowisku. Są przeznaczone dla osób przewlekle psychicznie chorych i niepełnosprawnych intelektualnie. To placówki okresowego dziennego lub całodobowego pobytu, w którym osoby z zaburzeniami psychicznymi mogą otrzymać częściową opiekę i pomoc w zaspokajaniu niezbędnych potrzeb życiowych oraz posiłek.

Ośrodkiem wsparcia może być ośrodek wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi, dzienny dom pomocy, dom dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, schronisko i dom dla bezdomnych oraz klub samopomocy. Ośrodkami wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi są: środowiskowy dom samopomocy lub klub samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi, które wymagają pomocy w zwiększaniu zaradności i samodzielności życiowej, a także integracji społecznej.

Środowiskowy dom samopomocy świadczy usługi w ramach indywidualnych lub zespołowych treningów samoobsługi i umiejętności społecznych. Okres korzystania z miejsca całodobowego pobytu w środowiskowym domu samopomocy nie może być jednorazowo dłuższy niż 3 miesiące, z możliwością przedłużenia do 6 miesięcy w uzasadnionych przypadkach. Maksymalny okres pobytu całodobowego osoby w roku kalendarzowym nie może być dłuższy niż 8 miesięcy. Wykaz Środowiskowych Domów Samopomocy, Powiatowych Ośrodki Wsparcia oraz Klubów Samopomocy z terenu województwa zachodniopomorskiego znajduje się tutaj: http://www.szczecin.uw.gov.pl/?type=article&action=view&id=160.

 

Rodzinne domy pomocy  (RDP)

Rodzinne domy pomocy świadczą całodobowe usługi opiekuńcze i bytowe. Mogą je prowadzić osoby fizyczne lub organizacje pożytku publicznego, co stanowi alternatywną formę pomocy oferowanej przez domy pomocy społecznej. Podobnie jak w przypadku DPS z usług rodzinnego domu mogą korzystać osoby wymagające pomocy z powodu wieku lub niepełnosprawności. Przewidziane są dla nie mniej niż trzech i nie więcej niż ośmiu zamieszkujących wspólnie osób. Placówki te wyróżniają kameralne, domowe, rodzinne warunki sprzyjające osobowym więziom. Osoba, która prowadzi RDP zamieszkuje wraz z podopiecznymi, ale może korzystać z pomocy z zewnątrz. Zasady funkcjonowania RDP określa Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. (Dz. U. z  2019 r. poz. 1507) oraz  Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 31 maja 2012 r. w sprawie rodzinnych domów pomocy (Dz. U. z 2012 r. poz. 719). Wykaz RDP w województwie zachodniopomorskim znajduje się tutaj: http://www.szczecin.uw.gov.pl/?type=article&action=view&id=166.

 

Zakłady opiekuńczo‐lecznicze/ zakłady pielęgnacyjno‐opiekuńcze

Placówki te stanowią alternatywne dla Domów Pomocy Społecznej formy opieki długoterminowej nad osobami przewlekle chorymi, starszymi i niepełnosprawnymi. Zakłady pielęgnacyjno‐opiekuńcze mogą być tworzone jako publiczne (organ założycielski – gmina, powiat, samorząd województwa) i niepubliczne (organ zał. np. osoby fizyczne, fundacje, stowarzyszenia, kościoły, związki wyznaniowe) zakłady opieki zdrowotnej. Udzielają one całodobowych świadczeń zdrowotnych (pielęgnacja, opieka, rehabilitacja) osobom nie wymagającym hospitalizacji. Zapewniają usługi zdrowotne, wsparcie psychologiczne, usługi socjalno-opiekuńcze, warunki bytowe i wyżywienie odpowiednie do stanu zdrowia pacjentów oraz edukację zdrowotną
tych osób i ich rodzin.

Celem pobytu podopiecznego w zakładzie pielęgnacyjno‐opiekuńczym jest:

• zapobieganie powikłaniom wynikającym z procesu chorobowego,
• aktywizacja i usprawnianie ruchowe,
• umacnianie i poprawa stanu zdrowia,
• uzyskanie maksymalnej samodzielności i niezależności
• przygotowanie chorego i jego opiekunów, bliskich do samoopieki i samopielęgnacji w warunkach domowych,
• pomoc w zakresie powrotu chorego do aktywnego życia w społeczeństwie i rodzinie.

Wyróżniamy następujące rodzaje zakładów pielęgnacyjno‐opiekuńczych:

• profilu ogólnego – dla przewlekle chorych i niepełnosprawnych,
• specjalistyczne – na przykład chorych psychicznie, na Alzheimera, stwardnienie rozsiane, po urazach kręgosłupa, z upośledzeniem umysłowym itp.,
• dla określonych kategorii odbiorców: dorosłych, dzieci.

Wykaz placówek działających na terenie województwa zachodniopomorskiego znajduje się tutaj: https://swiatprzychodni.pl/swiadczenia/zaklad-oddzial-opiekunczo-leczniczy/zachodniopomorskie/.

 

Wsparcie w warunkach domowych

Specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania osoby starszej organizowane są przez ośrodki pomocy społecznej oraz Służbę Zdrowia (pielęgniarki opieki długoterminowej). Usługi opiekuńcze z pomocy społecznej obejmują zaspakajanie codziennych potrzeb życiowych, opiekę higieniczną, zaleconą przez lekarza pielęgnację oraz w miarę możliwości – zapewnienie kontaktów z otoczeniem. Specjalistyczne usługi opiekuńcze (świadczone przez osoby z odpowiednim przygotowaniem zawodowym) dostosowuje się do szczególnych potrzeb wynikających z rodzaju schorzenia lub niepełnosprawności.

 

Świadczenia pieniężne

Osobom w wieku powyżej 75 roku życia w związku z jej niezdolnością do samodzielnej egzystencji przysługuje zasiłek pielęgnacyjny w wysokości 215,84 zł miesięcznie. Przyznaje się go w celu częściowego pokrycia wydatków związanych z zapewnieniem seniorowi opieki i pomocy innej osoby.

Innym dostępnym świadczeniem jest dodatek pielęgnacyjny, który wypłaca ZUS osobie całkowicie niezdolnej do pracy i samodzielnej egzystencji i w związku z tym wymagającej opieki. Mają do niego prawo emeryci i renciści niezdolni do samodzielnej egzystencji, a osobom powyżej 75 rok życia przysługuje automatycznie. Dodatek wynosi 222,01 zł miesięcznie. Zarówno zasiłek, jak i dodatek nie przysługuje osobom, które przebywają w zakładzie opiekuńczo-leczniczym lub w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym.

Seniorzy, którzy nie są zdolni do samodzielnej egzystencji lub pobierają zasiłek pielęgnacyjny mogą starać się także o dodatkowe 500 złotych. Świadczenie to przysługuje osobom, które nie są uprawnione do świadczeń pieniężnych finansowanych ze środków publicznych lub łączna kwota przysługujących im świadczeń nie przekracza 1100 zł. Natomiast osobom, które są uprawnione do świadczeń pieniężnych finansowanych ze środków publicznych, których łączna wysokość przekracza 1100 zł, a nie przekracza 1600 zł, wysokość świadczenia uzupełniającego zostanie obliczona jako różnica pomiędzy kwotą 1600,00 zł i łączną kwotą przysługujących świadczeń pieniężnych finansowanych ze środków publicznych. Na przykład: osoba uprawniona do emerytury w kwocie 900 zł, otrzyma świadczenie uzupełniające w kwocie 500 zł. Natomiast osoba, której emerytura przysługuje w kwocie 1300,00 zł, uzyska świadczenie uzupełniające w kwocie 300,00 zł.

Najbiedniejsze osoby, których dochody nie przekraczają kryteriów dochodowych ustalonych w oparciu o próg interwencji socjalnej, mogą otrzymać zasiłek z pomocy społecznej. Dla osoby samotnie gospodarującej jest to dochód nie przekraczający kwoty 701 zł, natomiast dochód na osobę w rodzinie nie może przekroczyć 528 zł.

Szczegółowe informacje dotyczące pomocy finansowej świadczonej w ramach pomocy społecznej znajdą Państwo w artykule „Pomoc finansowa oferowana przez państwo” dostępnym na naszym portalu.

 

 

Źródła:

• https://www.medexpress.pl/ – Starzejące się społeczeństwo – nowe wyzwania ekonomiczne, społeczne i zdrowotne

• https://www.forbes.pl/ – Dziadkowie kontra wnuki, czyli demografia w praktyce, Bartosz Krzyżaniak

• https://www.gov.pl

• Organizacja zakładów pielęgnacyjno-opiekuńczych, Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej, Warszawa 1999 r.