Konflikty międzypokoleniowe – jak im przeciwdziałać?
Nikt chyba nie lubi konfliktów, ale też tak naprawdę nikt nie jest w stanie całkowicie wyeliminować ich ze swojego życia. Można powiedzieć, że są one nieuniknioną częścią życia rodzinnego, nawet u najbardziej kochających się ludzi. Pokazał to dobrze, popularny stary polski serial „Wojna domowa”, który w zabawny sposób opowiadał o odwiecznym konflikcie pokoleń.
Wiadomo jednak, że serial to jedno, a życie to drugie i w rzeczywistości rodzinne konflikty zazwyczaj nie są zabawne.
To co jednak możemy zrobić to:
- Nauczyć się rozpoznawać symptomy nadciągającego konfliktu,
- Nauczyć się reagować na konflikt tak, by nie dopuścić do jego eskalacji.
Skąd się biorą rodzinne konflikty?
Konflikt powstaje w sytuacji, gdy następuje zachwianie poczucia równowagi w rodzinie i któryś z jej członków uznaje że jego sytuacja jest gorsza niż pozostałych osób. Taka sytuacja może wystąpić przykładowo wtedy, gdy teściowa krytykuje synową… za – jej zdaniem – niedostateczny porządek w mieszkaniu. Synowa czuje się wówczas niewspółmiernie gorzej potraktowana od męża, z którym dzieli się obowiązkami domowymi, także w zakresie sprzątania, a który jednak krytycznych uwag od swojej matki nie zebrał.
Profesor Teresa Rostowska z Uniwersytetu Gdańskiego wyróżnia cztery główne powody występowania rodzinnych konfliktów, także międzypokoleniowych:
- Przyczyna związana z tzw. błędem atrybucji, czyli przypisywaniem drugiej stronie złych intencji czy też złych motywów działania. Np. mieszkający samotnie stary rodzic, u którego zaczęły występować pierwsze objawy chorób otępiennych i którego dorosłe dzieci namawiają na przeprowadzenie się do ich domu celem łatwiejszego sprawowania nad nim opieki, może popaść z nimi w konflikt. Jego powodem będzie błędne przypisywanie dzieciom np. chęci zawłaszczenia majątku rodzica, wynajęcia lub sprzedaży mieszkania etc. Jest tu oczywiście celowo pokazana bardzo skrajna sytuacja;
- Przyczyna związana z niewłaściwą komunikacją w rodzinie, powodująca brak wzajemnego zrozumienia się zwłaszcza między pokoleniami, kiedy rodzic np. tylko pyta dziecko „Jak w szkole?” i nawet nie słucha jego odpowiedzi, nie będzie miał z dzieckiem dobrej komunikacji i może spodziewać się wynikających z tego konfliktów;
- Przyczyna wynikająca z tzw. naiwnego realizmu, polegającego na postrzeganiu własnych poglądów jako prawdziwych (i tym samym jedynie słusznych), zaś poglądów innych jako nieprawdziwych, wypaczonych przez np. światopogląd, wyznawane przekonania itp.;
- Przyczyny osobowościowe sprawiające, że niektóre osoby są bardziej skłonne do popadania w konflikty niż inne. Np. osoby o temperamencie cholerycznym będą bardziej skłonne do popadania w konflikty niż tzw. flegmatycy.
Rodzaje konfliktów w rodzinie
Według profesora Henryka Białyszewskiego rodzinne konflikty można podzielić na kilka sposobów z uwagi na ich charakter i przebieg:
- racjonalne – irracjonalne,
- antagonistyczne – nieantagonistyczne,
- zorganizowane – niezorganizowane,
- jawne – ukryte.
W rodzinie najczęściej możemy mieć do czynienia z konfliktem jawnym i ukrytym. Konflikt ukryty ma miejsce np. wówczas, gdy małżonkowie mieszkają wspólnie z rodzicami żony i jej matka nie przepada za zięciem. Nie ujawnia tego jednak wprost, lecz deklarując głośno „Ja tak lubię Jasia” pozwala sobie na drobne przytyki, uwagi i złośliwości czy pseudo-komplementy, które w istocie mają zdyskredytować mężczyznę w oczach córki. Np. może mówić: „Ja tak lubię Jasia, on jest taki pocieszny. Jak się śmieje to mu tak brzuch śmiesznie faluje” albo „Ja to podziwiam Jasia, co roku ma inną pracę. To już niedługo ekspertem od rynku pracy zostanie” albo „Wczoraj widziałam bezdomnego. Był tak podobny do naszego Jasia, aż pomyślałam, że to ktoś z jego rodziny”.
Konflikty jawne są, jak sama nazwa wskazuje, łatwo zauważalne dla praktycznie każdego uczestnika czy obserwatora wydarzeń, w którym biorą udział strony konfliktu. To np. jawny konflikt córki z matką. Matkę niepokoi ujawniająca się w okresie dojrzewania seksualność córki, z tego powodu zaczyna ją coraz silniej kontrolować lub nawet dyskredytować jej kobiecość i poczucie wartości. „Ubrałaś się jak dziwka” mówi matka do córki, która wychodzi na imprezę. „Zazdrościsz, bo nawet twój mąż już na ciebie nie leci?” – odpowiada córka. Niezależnie od tego czy taki dialog odbywa się przy innych osobach, czy tylko między matką i córką jest oznaką konfliktu jawnego.
Biorąc pod uwagę skutki konfliktów możemy je podzielić na konflikty konstruktywne i destruktywne.
Konflikt konstruktywny
Konflikt konstruktywny, to taki, którego rozwiązanie przynosi rodzinne korzyści. Dzieje się tak wówczas, gdy strony konfliktu poznają jego źródła, wyjaśnią problem i znajdą jego rozwiązanie. Taki konflikt może mieć dla rodziny wiele pozytywnych skutków takich jak wzrost zaufania do siebie stron konfliktu, wzrost wzajemnego szacunku, wzrost samooceny, ustanie napięć, jakie wcześniej miały miejsce w rodzinie. Jednak aby do tego doszło obie strony konfliktu muszą być pełne dobrej woli, chcieć poznać przyczyny konfliktu i rozwiązać problem, który stał się jego przyczyną.
Metodą na poprowadzenie konfliktu w taki sposób, że będzie on konstruktywny jest stosowanie przez strony konfliktu zasad Porozumienia Bez Przemocy (ang. Nonviolent Communication, NVC), o którym piszemy szerzej w artykule „Najczęstsze tematy małżeńskich kłótni, którym można zapobiec”.
Konflikt destruktywny
Konflikt destruktywny to taki, który niszczy rodzinę. Strony takiego konfliktu nie dążą do rozwiązania problemu, który legł u jego podłoża, lecz do walki samej w sobie, do wyładowania frustracji i sprawienia przykrości drugiej stronie.
Konflikty międzypokoleniowe w rodzinie – przyczyny i kierunki
Konflikty międzypokoleniowe w rodzinie istnieją głównie na dwóch osiach:
- W relacji rodzice – dzieci, zwłaszcza w okresie dojrzewania, tych drugich.
- W relacji rodzice – dziadkowie i teściowie.
Przyczynami konfliktów przebiegających według pierwszej z tych osi są często kwestie finansowe. Dzieci czasem czują się sfrustrowane niezadowalającym statusem materialnym rodziny i porównują go ze statusem rodziny kolegów. To może rodzić konflikt.
Okres dojrzewania jest dla dzieci bardzo trudny. Zmiany, jakie zachodzą w ich ciałach i psychice są czasem niełatwe do zaakceptowania. Widać to tym bardziej współcześnie, gdy wiele osób jest nieustannie poddawanych ocenie przez media społecznościowe. Ocena ta może mieć zarówno charakter bezpośredni – poprzez bezpośrednie komentarze i opinie, jak też pośredni oceny naszej atrakcyjności społecznej i towarzyskiej na podstawie otrzymanych tzw. „lajków”, czyli polubień, poleceń czy zdobywaniu tzw. followersów. Dla dziecka oznacza to bycie pod nieustanną presją, spod której bardzo ciężko jest się wyzwolić. Dlatego w tym trudnym okresie powinniśmy wspierać nasze dzieci i w sytuacjach zagrożenia konfliktem z nimi, zamiast dać się w niego wciągnąć, szukać jego przyczyn i rozwiązań.
Podstawowym problemem generującym konflikty na obu osiach są nieprawidłowe relacje między członkami rodziny. Należą do nich np. nadmierna opiekuńczość, traktowanie dzieci lub dziadków jak osoby niezaradne, niesamodzielne albo nadmierna kontrola i brak zaufania.
Źródłem konfliktów na linii rodzice – dzieci jest często brak konsekwencji ze strony rodziców i stałe zmienianie zasad, wymogów, wprowadzanie co i rusz nowych „regulacji” życia rodzinnego, ale też i kompletny brak wszelkich zasad.
Problemem występującym na linii rodzice – dziadkowie jest też ich stosunek do wnuków i „dokonywane z premedytacją” nierespektowanie zasad narzuconych dzieciom przez rodziców, dotyczących np. obowiązków dzieci czy ich diety.
Starajmy się zatem by w sytuacji, kiedy doszło w naszej rodzinie do konfliktu miał on charakter konstruktywny. By stał się okazją do lepszego wzajemnego zrozumienia i poszanowania odrębności, pragnień i potrzeb każdego członka rodziny.
